Triheksyfenidyl – kompleksowy przewodnik dla pacjenta
Farmakokinetyka
- Wchłanianie: Szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, pierwsze efekty (p.o.) widoczne po ok. 1-2h.
- Metabolizm: Głównie w wątrobie poprzez oksydację i sprzęganie.
- Wydalanie: Przede wszystkim przez nerki (z moczem), w niewielkim stopniu z kałem.
- Czas działania: Ok. 6-12 godzin (zalecane podawanie 2-3x dziennie).
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
Triheksyfenidyl
Dawkowanie rano vs wieczorem
Triheksyfenidyl najlepiej działa wtedy, gdy podaje się go regularnie, rozkładając dawki równomiernie w ciągu doby (np. rano, w południe i wieczorem). Zalety przyjmowania rano:
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo
Lek można przyjmować niezależnie od posiłku, jednak u osób z wrażliwym żołądkiem lepiej zażywać tabletkę po jedzeniu, aby zminimalizować ryzyko nudności. Polskie nawyki żywieniowe:
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Interakcja | Przykłady | Zalecenia |
|---|---|---|
| Pokarm | Tłuste potrawy | Może nasilać skutki uboczne, warto unikać |
| Alkohol | Wszelkiego rodzaju napoje alkoholowe | Zwiększa ryzyko senności, zaburzeń równowagi – unikać stosowania razem |
| Leki | Neuroleptyki, leki przeciwhistaminowe, inne cholinolityki, leki nasenne, benzodiazepiny | Ryzyko nasilenia działań niepożądanych ośrodkowych i obwodowych |
| Sok grejpfrutowy | Sok świeży i przetworzony | Może zwiększać stężenie leku, potencjalnie ryzykowne – zaleca się unikać |
Wskazania do stosowania
| Wskazanie | Oficjalne (Urpl/MZ/NFZ) | Off-label / dodatkowe |
|---|---|---|
| Choroba Parkinsona | Tak | — |
| Zespoły pozapiramidowe wywołane neuroleptykami (np. polekowe drżenia, dystonie) | Tak | — |
| Zespoły drżeniowe nieparkinsonowskie | Nie | Stosowanie incydentalne, wyłącznie pod kontrolą specjalisty |
Dawkowanie według wskazań klinicznych
| Wskazanie | Dorośli | Dzieci | Seniorzy (>65 r.ż.) |
|---|---|---|---|
| Choroba Parkinsona | Początkowo 1 mg/dobę, potem stopniowo zwiększać do 6-15 mg/dobę w dawkach podzielonych | Ostrożnie, 2-6 mg/dobę, wyłącznie pod kontrolą lekarza | Mniejsze dawki; powolna titracja, obserwacja tolerancji — większa podatność na skutki uboczne |
| Pozapiramidowe objawy polekowe | 1-5 mg/dobę; możliwe krótkotrwałe stosowanie | Mniejsze dawki, wg masy ciała; wyłącznie doraźnie | Wyjątkowo, po ocenie ryzyka/korzyści |
Profil bezpieczeństwa i skutki uboczne
Triheksyfenidyl
- Suchość w ustach
- Zaparcia
- Zaburzenia widzenia (rosnące ciśnienie w oku)
- Senność, uczucie zmęczenia
- Zaburzenia pamięci, splątanie (szczególnie u osób starszych)
- Trudności w oddawaniu moczu
- Nudności, wymioty
| Typ działań niepożądanych | Częstość | Dodatkowe ostrzeżenia |
|---|---|---|
| Suchość w ustach, zaparcia | bardzo często | W razie przedłużania – zgłosić lekarzowi |
| Splątanie, zaburzenia pamięci, dezorientacja | u osób starszych – częściej | Może prowadzić do zejścia ostrego majaczenia |
| Wzrost ciśnienia śródgałkowego/jaskra | rzadko | Kontrola ciśnienia w oku u okulisty |
| Pokrzywka, wysypka | rzadko | W razie wystąpienia – odstawić i zgłosić lekarzowi |
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania – rada farmaceuty
- Regularnie przyjmuj lek według schematu zaleconego przez lekarza — nie pomijaj dawek!
- Nie przerywaj nagle stosowania triheksyfenidylu.
- Unikaj upałów – zwiększa się ryzyko przegrzania organizmu (lek ogranicza pocenie się).
- Regularnie przeprowadzaj badania okulistyczne (kontrola ciśnienia śródgałkowego).
- Informuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, także bez recepty i ziołowych (np. dziurawiec, waleriana).
- U osób starszych i dzieci wskazany jest ścisły nadzór lekarski podczas terapii!
- Popijaj tabletkę szklanką wody, nie popijaj mlekiem ani sokiem grejpfrutowym.
Alternatywne opcje leczenia (leki refundowane przez NFZ)
- Amantadyna (tabletki, syrop) — również działa przeciwparkinsonowsko, ale innym mechanizmem. Czasem lepiej tolerowana u osób starszych.
- Biperiden — lek o podobnym mechanizmie do triheksyfenidylu, stosowany zamiennie w razie nietolerowania jednego z nich.
- Lewodopa (w połączeniach z karbidopą lub benserazydem) — złoty standard leczenia zaawansowanej choroby Parkinsona, ale zaczyna się ją stosować przy bardziej zaawansowanych objawach.
- Pramipeksol, Ropinirol — agoniści dopaminy, skuteczne także w początkowym okresie parkinsonizmu.
Dobór terapii zależy od wieku, nasilenia objawów oraz współistniejących chorób – podejmowany przez neurologa.
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Status rejestracyjny: Triheksyfenidyl zarejestrowany przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych (URPL) – do stosowania w chorobie Parkinsona i leczeniu objawów pozapiramidowych.
- Status prawny: Wydawany wyłącznie na podstawie recepty lekarskiej (Rp).
- Refundacja: Lek znajduje się na liście refundacyjnej Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) dla osób z rozpoznaną chorobą Parkinsona lub zespołami pozapiramidowymi polekowymi.
- Zasady przepisywania: Lekarz musi określić wskazanie zgodne z rejestracją oraz zalecić odpowiednią dawkę.
Najnowsze badania i wskazówki kliniczne (2022–2025)
- Nowe wytyczne Polskiego Towarzystwa Neurologicznego z 2023 roku wskazują na przesunięcie triheksyfenidylu na drugi plan w terapii choroby Parkinsona — rekomendowany jest głównie u młodych dorosłych ze znacznym drżeniem samoistnym oraz do leczenia objawów pozapiramidowych indukowanych neuroleptykami.
- Z badań (np. Aarsland D. et al., 2022, European Journal of Neurology) wynika, że u osób w wieku podeszłym preferowane są inne leki ze względu na większe ryzyko zaburzeń poznawczych po triheksyfenidylu.
- Lek nie powinien być pierwszym wyborem u pacjentów z objawami otępiennymi lub jaskrą.
- Zaleca się stopniowe odstawianie, dokładne monitorowanie senności i funkcji poznawczych podczas terapii.
- Literatura:
- Polska Rekomendacja: „Wytyczne leczenia parkinsonizmu” PTN, 2023, Warszawa - Aarsland D. i wsp., „Anticholinergics in Parkinson’s: Use and Risks”, Eur J Neurol, 2022 - Szatkowska K., „Cholinolityki w leczeniu zaburzeń pozapiramidowych”, Post. Psychiatrii, 2023
Nie. Każda zmiana dawki, zwłaszcza jej zwiększenie lub nagłe odstawienie, powinna być ustalona z lekarzem prowadzącym. Nagłe odstawienie grozi pojawieniem się ciężkich powikłań!
Tak, często jest łączony np. z lewodopą, amantadyną lub agonistami dopaminy, ale wymaga ścisłej kontroli lekarskiej ze względu na możliwe interakcje.
U dzieci i osób powyżej 65 roku życia wymagana jest szczególna ostrożność. Zwiększa się ryzyko skutków ubocznych (np. splątania). Dawkowanie ustalane jest indywidualnie.
Tak. Zaleca się minimum raz w roku wizytę u okulisty (pomiar ciśnienia w gałce ocznej), monitorowanie czynności wątroby i nerek oraz regularne kontrole neurologiczne.
Nie wykazano własności uzależniających, ale dłuższe stosowanie wymaga kontroli ze względu na adaptację organizmu i możliwe objawy odstawienne.
