Plan B (Levonorgestrel) – Kompleksowy przewodnik dla pacjentów
Farmakokinetyka
- Wchłanianie: Szybkie i dobre po podaniu doustnym, biodostępność ok. 100%.
- Cmax: Osiągane w ciągu 1–2 godzin od podania.
- Metabolizm: W wątrobie przez enzymy CYP, głównie CYP3A4; powstają nieaktywne metabolity.
- Wydalanie: Z moczem i żółcią, całkowicie w przeciągu kilkunastu godzin; T1/2 około 24 godzin.
- Czas działania: Największa skuteczność do 12 godzin, działa do 72 godzin (3 doby) od stosunku.
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
Plan B znajduje zastosowanie w ramach tzw. antykoncepcji awaryjnej, kiedy:
- stosunek seksualny odbył się bez zabezpieczenia,
- prezerwatywa pękła lub zsunęła się,
- pominięto dawkę antykoncepcji hormonalnej,
- estetyczna sytuacja awaryjna (np. gwałt).
Typowe dawkowanie:
- Nie jest to metoda regularnej antykoncepcji w Polsce.
- Nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
- Dostępność wyłącznie w aptekach, osobom powyżej 15 roku życia.
Dawkowanie rano vs wieczorem – zalety i wady
- Zaleca się: Przyjęcie tabletki jak najszybciej po zdarzeniu, niezależnie od pory dnia i nocy.
- Rano: Jeśli stosunek miał miejsce nocą, zaleca się zakup i przyjęcie tabletki od razu rano.
- Wieczorem: Ryzyko ewentualnych skutków ubocznych przesuwa się na noc (mogą być mniej uciążliwe, np. ból głowy, nudności).
- Najważniejsza jest regularność i czas – im szybciej, tym skuteczniej.
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo
- Plan B może być przyjmowany niezależnie od posiłków.
- Dla osób z wrażliwym żołądkiem zaleca się przyjęcie po lekkim posiłku, aby zminimalizować ryzyko nudności.
- Przy polskich nawykach żywieniowych (ciężkie, tłuste posiłki) – lepiej wybrać lekką potrawę lub poczekać do 1–2 godzin po jedzeniu.
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Interakcja | Przykład | Możliwy wpływ | Zalecenia |
| Inne leki hormonalne | Pigułki antykoncepcyjne | Możliwe obniżenie skuteczności | Skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą |
| Leki indukujące CYP3A4 | Rifampicyna, fenytoina, barbiturany | Obniżenie skuteczności Plan B | Unikaj lub rozważ alternatywę |
| Zioła | Dziurawiec | Obniżenie skuteczności | Nie stosować równocześnie |
| Alkohol | Napojów wysokoprocentowych | Możliwe nasilenie skutków ubocznych (np. nudności) | Zachować umiar, unikać w dniu przyjęcia |
Wskazania
| Wskazanie oficjalne | Off-label |
| Antykoncepcja awaryjna do 72 h po stosunku | Bardzo sporadycznie: przesunięcie owulacji, sytuacje medyczne (np. gwałt – wsparcie psychologiczne wymagane) |
Dawkowanie wg wskazań klinicznych
| Wiek | Dawka | Uwagi |
| Dorośli i młodzież ≥15 lat | 1 tabletka 1,5 mg (doustnie, jednorazowo) | Najlepiej do 12 h po stosunku, maks. 72 h |
| Dzieci <15 lat | Niedozwolone (w Polsce brak rejestracji) | Nie stosować. Jeśli sytuacja awaryjna – obowiązek kontaktu z lekarzem lub odpowiednimi służbami |
| Seniorzy | Brak wskazań klinicznych | Nie stosować |
Profil bezpieczeństwa/skutki uboczne
| Częstość | Skutek uboczny | Opis i zalecenia |
| Bardzo częste (>10%) | Nudności, bóle brzucha, zmęczenie | Zwykle samoistnie przemijają |
| Częste (1–10%) | Zmiany w krwawieniu miesiączkowym | Skrócenie, opóźnienie okresu, plamienia |
| Rzadkie (<1%) | Zawroty głowy, wymioty, biegunka | Wymioty do 3 h po zastosowaniu — powtórzyć dawkę |
| Bardzo rzadkie | Reakcje alergiczne (wysypka, świąd, obrzęk naczynioruchowy) | Natychmiastowa pomoc lekarska |
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania
- Plan B należy stosować tylko w wyjątkowych sytuacjach awaryjnych, nie jako rutynową antykoncepcję.
- Wskazane jest zapisanie daty przyjęcia leku – ułatwia to monitoring cyklu.
- W razie braku miesiączki do 3 tygodni po zastosowaniu leku – należy wykonać test ciążowy i zgłosić się do ginekologa.
- W przypadku działań niepożądanych – zgłoś się do farmaceuty lub lekarza.
- Należy chronić lek przed dziećmi, przechowywać w temperaturze <18–25°C.
- Mimo dostępności bez recepty, konsultacja z farmaceutą lub lekarzem jest zalecana w każdej sytuacji wątpliwej.
Alternatywne opcje leczenia
- Uliprystal (EllaOne) – antykoncepcja awaryjna o wydłużonym oknie skuteczności (do 120 godzin od stosunku), także bez recepty od 2023 r. Plus: dłuższe okno działania; minus: wyższa cena.
- Prawidłowo stosowana antykoncepcja hormonalna (NFZ: tabletki refundowane np. Mercilon, Rigevidon). Plus: skuteczność codzienna; minus: wymaga stosowania regularnego.
- Wkładka domaciczna (IUD) – najbardziej skuteczna antykoncepcja awaryjna (do 5 dni po stosunku). Plus: skuteczność powyżej 99%, długoterminowe zabezpieczenie; minus: wymaga wizyty lekarskiej, kosztowna.
- Prezerwatywy – skuteczne i chroniące przed chorobami przenoszonymi drogą płciową; refundowane wybranym grupom społecznym.
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Rejestracja: Produkt zarejestrowany przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL)
- Status OTC: dostępny bez recepty osobom od 15 roku życia (zmiana z 2023 r. według MZ i prawa farmaceutycznego)
- Refundacja NFZ: brak refundacji – lek w pełnej odpłatności.
- Zalecenia: nie wymaga zgody lekarza, jednak konsultacja farmaceutyczna jest rekomendowana.
Najnowsze badania / wytyczne kliniczne (2022–2025)
- Europejskie Towarzystwo Ginekologii i Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników potwierdzają skuteczność levonorgestrelu, szczególnie do 12 godzin od stosunku (J. Reprod. Med. 2023; PTGiP 2022).
- Z badań polskich i międzynarodowych wynika, że im wcześniejsze zastosowanie, tym wyższa skuteczność (skuteczność globalna: 85–95% w zależności od czasu od stosunku).
- Według „Rekomendacji dla aptek – postępowanie w przypadku antykoncepcji awaryjnej” (MZ, 2024), pacjentce należy przekazać broszurę informacyjną oraz poinformować o alternatywach.
- Levonorgestrel oceniany jest jako bezpieczny środek awaryjny przy pojedynczym zastosowaniu. Brak dowodów na długoterminowe działania niepożądane przy sporadycznym stosowaniu (BMJ 2023).
Dostępność i dostawa
- Najczęściej dostępne opakowania: 1 tabletka 1,5 mg
- Orientacyjna cena: 35–80 zł (w zależności od marki i apteki)
| Miasto | Czas dostawy (apteki internetowe) | Dostępność w stacjonarnych aptekach |
| Warszawa | 1–2 h (dowóz), 24 h (punkty odbioru) | Bardzo dobra (99% aptek) |
| Kraków | 2–6 h, 24 h odbiór | Bardzo dobra |
| Wrocław, Poznań, Gdańsk | 6–24 h | Dobra (większość aptek) |
| Mniejsze miasta | 24–48 h | Umiarkowana – warto wcześniej zadzwonić |
FAQ – najczęstsze pytania pacjentów
- Czy Plan B mogę kupić bez recepty jako osoba 17-letnia?
Tak, obowiązujące prawo pozwala na zakup levonorgestrelu osobom od 15 roku życia. W aptece farmaceuta może poprosić o dokument tożsamości. - Czy lek jest bezpieczny, jeśli będę musiała zastosować go więcej niż raz?
Sporadyczne użycie jest bezpieczne. Nie powinno się stosować regularnie – przy częstym stosowaniu mogą wystąpić zaburzenia cyklu i skuteczność będzie niższa. - Czy mogę prowadzić samochód po przyjęciu Plan B?
Tak, lek nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów, chyba że pojawią się skutki uboczne jak zawroty głowy – w takim przypadku zachowaj ostrożność. - Co zrobić, jeśli po przyjęciu tabletki wymiotuję?
Jeśli do wymiotów doszło w ciągu 3 godzin od przyjęcia, należy powtórzyć dawkę. - Czy Plan B wpływa na płodność w przyszłości?
Nie ma dowodów, że doraźne zastosowanie levonorgestrelu wpływa na długoterminową płodność.
