Ondansetron – kompleksowy opis leku przeciwwymiotnego
Farmakokinetyka
- Wchłanianie: Szybko i dobrze wchłania się po podaniu doustnym, biodostępność ≈ 60% (efekt pierwszego przejścia).
- Metabolizm: Intensywny metabolizm w wątrobie (CYP1A2, CYP2D6, CYP3A4).
- Wydalanie: Głównie z moczem (60%), częściowo z kałem.
- Czas działania: Maksymalne stężenie po 1–2 godz., t1/2 3–5 godz. (dłużej u seniorów, osób z niewydolnością wątroby).
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
- Ondansetron znajduje szerokie zastosowanie u pacjentów podczas chemioterapii/radioterapii oraz po zabiegach chirurgicznych (nudności, wymioty).
- Typowa dawka dla dorosłych: 8 mg co 8/12 godzin doustnie lub dożylnie/ domięśniowo zgodnie z zaleceniami lekarza.
- Dawkowanie – bardzo ważna jest regularność. Przyjmować zgodnie z zaleceniami specjalisty! Samodzielna modyfikacja dawek niezalecana.
- U dzieci dawkowanie jest indywidualnie dobierane na podstawie masy ciała.
- Lek stosowany także przy hiperemezie ciążowej (off-label) pod ścisłą kontrolą.
- Przykład z polskich realiów: przy chemioterapii sugerowana jest dawka 8 mg przed podaniem cytostatyku, następnie kontynuacja 2×8 mg na dobę przez 2–5 dni.
Dawkowanie rano vs wieczorem
- Lek przyjmować regularnie, zgodnie ze wskazanym harmonogramem (najczęściej co 8 lub 12 godzin).
- Zalety stosowania rano: Jeśli nudności najczęściej występują w godzinach porannych lub bezpośrednio po przebudzeniu, poranne podanie leku jest wskazane.
- Zalety stosowania wieczorem: Jeśli planowane są zabiegi później w ciągu dnia lub chemioterapia w godzinach popołudniowych.
- Uwagi: Regularne odstępy czasowe są ważniejsze niż pora dnia.
- Nie zaleca się podwójnego dawkowaniu w przypadku pominięcia dawki – należy przyjąć kolejną, zgodnie z planem.
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo
- Ondansetron można przyjmować niezależnie od posiłków – nie wpływa znacząco na jego skuteczność.
- W razie nasilonych nudności wskazane jest zażycie na czczo lub przed posiłkiem.
- Polskie nawyki żywieniowe: W przypadku posiłków obfitych (np. śniadania na ciepło, obiady), można przyjmować lek tuż przed jedzeniem.
- Unikać ciężkostrawnych, tłustych potraw bezpośrednio przed przyjęciem leku w celu ograniczenia ryzyka niestrawności.
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Rodzaj interakcji | Przykłady | Zalecenia |
| Pokarm | Brak istotnych interakcji | Bezpieczeństwo przyjmowania niezależnie od posiłków |
| Alkohol | Wódka, piwo, wino | Nie zaleca się – ryzyko nasilenia działania ubocznego |
| Leki | Fenytoina, karbamazepina, tramadol, antyarytmiki, SSRI, tramadol | Możliwe zwiększenie/zmniejszenie skuteczności lub ryzyko zaburzeń rytmu serca. Konsultacja z lekarzem niezbędna. |
| Zioła | Dziurawiec zwyczajny | Unikać – możliwe zmniejszenie skuteczności ondansetronu |
Wskazania do stosowania
| Wskazanie | Status | Uwagi |
| Zapobieganie i leczenie nudności i wymiotów wywołanych chemioterapią onkologiczną | Oficjalne | NFZ refunduje u pacjentów onkologicznych |
| Zapobieganie i leczenie nudności i wymiotów po radioterapii | Oficjalne | Wskazanie refundowane |
| Nudności i wymioty pooperacyjne | Oficjalne | Krótkotrwała terapia |
| Nudności związane z ciążą (hyperemesis gravidarum) | Off-label | Pod ścisłym nadzorem lekarza (brak refundacji) |
| Nudności przy zatruciach pokarmowych | Off-label | Niekiedy stosowany w praktyce ambulatoryjnej |
Dawkowanie według wskazań klinicznych
| Wskazanie | Dzieci | Dorośli | Seniorzy |
| Chemioterapia | 0,15 mg/kg (max 8 mg) przed i co 4/8 godz. po terapii | 8 mg przed, potem 2×8 mg na dobę przez 1–5 dni | Podobnie jak dla dorosłych, monitorować wydłużony t1/2 |
| Radioterapia | Indywidualne, najczęściej od 4 mg 2×/d. | 8 mg 1–2×/d. | Obniżenie dawki zalecane w niewydolności wątroby |
| Pooperacyjne nudności/wymioty | 0,1 mg/kg (max 4 mg; jednorazowo) | 4 mg jednorazowo | Ostrożność – ryzyko działań niepożądanych |
| Hyperemesis gravidarum (off-label) | Nie zaleca się | 4–8 mg/d. pod kontrolą lekarza | Nie dotyczy |
Profil bezpieczeństwa i działania niepożądane
Ondansetron jest generalnie dobrze tolerowany, lecz mogą wystąpić działania niepożądane:
- Częste: Bóle i zawroty głowy, uczucie gorąca, zaparcia, przemijające zaburzenia układu pokarmowego.
- Rzadkie: Reakcje alergiczne (wysypka, świąd, skurcz oskrzeli), zaburzenia rytmu serca, zaburzenia widzenia (przemijające), drgawki.
- Szczególna ostrożność: Pacjenci ze skłonnością do wydłużenia QT, stosujący leki przeciwarytmiczne, osoby ze schorzeniami wątroby.
| Objaw niepożądany | Częstość | Uwagi |
| Ból lub zawroty głowy | często | zwykle łagodne i przemijające |
| Zaparcia | często | można łagodzić dietą bogatą w błonnik |
| Wydłużenie QT (EKG) | rzadko | wysokie dawki, pacjenci z chorobami serca |
| Reakcje alergiczne | rzadko | natychmiastowa konsultacja lekarska |
| Drgawki, zaburzenia widzenia | bardzo rzadko | najczęściej przemijające |
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania
- Przyjmuj lek zgodnie z zaleceniami lekarza, nie przekraczaj przepisanej dawki.
- Nie przerywaj leczenia samodzielnie, również w przypadku poprawy samopoczucia.
- Poinformuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach (w tym suplementach i ziołach, szczególnie dziurawiec, preparaty na serce, antydepresanty).
- W przypadku wystąpienia bólu w klatce piersiowej, omdleń, duszności – zgłoś się do lekarza natychmiast.
- Stosuj dietę lekkostrawną, spożywaj posiłki częściej i w małych ilościach.
Alternatywne opcje leczenia (refundowane przez NFZ)
- Metoklopramid (Rp., refundowany): Lek prokinetyczny, częstsze działania niepożądane ze strony układu nerwowego. Zalecany raczej w krótkotrwałej terapii lub brak dostępności ondansetronu.
- Deksametazon (Rp., refundowany): Glikokortykosteroid, często w skojarzeniu z ondansetronem. Skuteczny szczególnie przy chemioterapii.
- Preparaty dimenhydraminowe (Rp., OTC): Leki przeciwhistaminowe, stosowane w łagodnych nudnościach i chorobie lokomocyjnej.
- Domperidon (brak refundacji, rzadko stosowany): Lek prokinetyczny o ograniczonej dostępności.
Zalety ondansetronu:
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Ondansetron jest lekiem zarejestrowanym przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych (URPL), podlega również nadzorowi Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego.
- Wydawany wyłącznie na receptę (Rp.) od lekarza POZ lub specjalisty.
- Preparaty refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) są dostępne dla pacjentów onkologicznych oraz poddawanych rozległym zabiegom chirurgicznym (wg aktualnych list refundacyjnych MZ).
- Nie jest dostępny jako lek bez recepty.
Najnowsze badania i wskazówki kliniczne (2022–2025)
- Wytyczne Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej (PTOK, 2023) oraz Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego wskazują ondansetron jako lek pierwszego wyboru u pacjentów poddawanych chemioterapii wywołującej silne wymioty.
- Badanie wieloośrodkowe z 2022 r. (Polska, ClinicalTrials.gov NCT04507667) potwierdziło skuteczność i bezpieczeństwo ondansetronu w profilaktyce nudności u dzieci pooperacyjnych.
- Międzynarodowe badania (ASCO, ESMO) potwierdzają możliwość krótkotrwałego stosowania off-label w hiperemezie ciążowej, z zastrzeżeniem monitorowania bezpieczeństwa płodu.
- Nie rekomenduje się stosowania przewlekłego bez wyraźnych wskazań.
- Źródła: URPL, NFZ, PTOK 2023, ESMO Guidelines 2024, Clinical Trials 2022
Dostępność i dostawa
- Najczęstsze opakowania na rynku: 10, 30 lub 60 tabletek 4 mg/8 mg; ampułki 5 lub 10 szt.
- Syrop dostępny rzadziej (małe apteki szpitalne lub na zamówienie).
- Orientacyjny koszt: 10 tabletek 8 mg – ok. 20–32 zł (refundacja: ok. 3–8 zł), cena dla osób uprzywilejowanych: poniżej 5 zł.
| Miasto | Dostępność w aptekach | Szacowany czas dostawy zamówienia internetowego |
| Warszawa | Powszechna | 1–2 dni robocze |
| Kraków | Powszechna | 1–2 dni robocze |
| Łódź, Poznań, Wrocław, Gdańsk | Wysoka | 1–3 dni robocze |
| Miasta mniejsze | Dobra (możliwość zamówienia) | 2–4 dni robocze |
FAQ – najczęstsze pytania pacjentów
- Czy ondansetron można stosować w ciąży?
Stosowanie tylko po konsultacji z lekarzem, wyłącznie przy ciężkich nudnościach/wymiotach, gdy inne metody zawiodły (off-label). - Czy ondansetron jest refundowany przez NFZ?
Tak, w określonych wskazaniach (chemioterapia, radioterapia, zabiegi operacyjne zgodnie z listą refundacyjną). - Czy można prowadzić pojazdy po zażyciu leku?
U większości pacjentów nie wpływa na sprawność psychofizyczną, ale w razie zawrotów głowy lepiej zrezygnować z prowadzenia auta. - Jak radzić sobie z zaparciami po ondansetronie?
Dieta bogata w błonnik, dużo płynów, regularny ruch. W uporczywych przypadkach skonsultuj się z lekarzem. - Czy lek można zażywać z innymi preparatami przeciwbólowymi?
W większości przypadków tak, ale należy unikać polifarmakoterapii i zawsze poinformować lekarza/farmaceutę o przyjmowanych lekach.
