Metoklopramid – kompleksowy opis leku dla pacjentów
Dla specjalisty:
Farmakokinetyka
- Wchłanianie (biodostępność): po podaniu doustnym szybko się wchłania, osiągając maksymalne stężenie we krwi po ok. 1–2 godzinach.
- Metabolizm: głównie w wątrobie (przez sprzęganie i hydroksylację).
- Wydalanie: głównie przez nerki (80% dawki), częściowo w postaci niezmienionej.
- Czas działania: 6–8 godzin po dawce doustnej, krócej po podaniu dożylnym.
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
- Najczęściej stosuje się 1 tabletkę (10 mg) przed głównymi posiłkami, ewentualnie przed snem.
- Lek polecany jest szczególnie w przypadku nudności, problemów z opróżnianiem żołądka (np. przy cukrzycy), refluksie lub w ramach premedykacji przed zabiegami przełyku/żołądka.
- Kuracje powinny być możliwie krótkie, zwykle nie dłużej niż 5 dni.
- Należy zwracać szczególną uwagę na zalecenia lekarskie i nie przyjmować większych dawek, niż przepisano.
- Nie stosować profilaktycznie przez długie okresy bez wyraźnego wskazania lekarza.
Dawkowanie rano vs wieczorem
- Rano: polecane przy objawach pojawiających się po śniadaniu („pełność”, mdłości po pierwszym posiłku); dłuższy efekt działania w ciągu dnia.
- Wieczorem: pomocne przy nocnych problemach z trawieniem i zgadze, jednak trzeba uwzględnić możliwą senność czy przytłumienie po leku.
- Zalecenia:
- Stosuj o stałej porze dnia, najlepiej 30 minut przed posiłkiem.
- Przyjmując wielokrotnie w ciągu dnia – odstęp przynajmniej 6 godzin.
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo
Metoklopramid najlepiej działa, gdy jest przyjmowany ok. 30 minut przed posiłkiem
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
- Nie należy popijać alkoholem – ryzyko działań niepożądanych ze strony układu nerwowego.
- Uwaga na leki przeciwpsychotyczne, opioidy, leki uspokajające i środki nasenne — potencjalizacja działanie sedatywnego.
- Leki antycholinergiczne i opiodowe mogą osłabiać działanie prokinetyczne.
| Typ interakcji | Substancje/Produkty | Możliwe skutki |
|---|---|---|
| Alkohol | Wino, piwo, wódka, nalewki | Senność, zaburzenia świadomości, ryzyko upadków |
| Leki przeciwdepresyjne | SSRI, trójpierścieniowe | Nasilone działania niepożądane, zespół serotoninowy |
| Leki psychiatryczne | Chlorpromazyna, olanzapina | Wzrost ryzyka objawów pozapiramidowych |
| Inhibitory MAO | moklobemid, selegilina | Zwiększone ryzyko działań niepożądanych OUN |
| Leki opioidowe | tramadol, kodeina | Osłabienie działania metoklopramidu, ryzyko zahamowania oddechowego |
| Pokarmy bogate w błonnik | otręby, pełnoziarniste pieczywo | Możliwe, łagodne obniżenie skuteczności |
Wskazania (oficjalne i off-label)
| Wskazanie | Status w Polsce | Uzasadnienie kliniczne |
|---|---|---|
| Leczenie nudności i wymiotów (u dorosłych i młodzieży 15+) | Oficjalne – Charakterystyka Produktu Leczniczego | Nudności związane z chemioterapią, radioterapią, operacjami, infekcjami żołądkowo-jelitowymi |
| Gastropareza (opóźnione opróżnianie żołądka) | Oficjalne | Szczególnie u osób z cukrzycą typu 1/2 |
| Refluks żołądkowo-przełykowy – łagodzenie objawów | Off-label (nie zalecany rutynowo, wyjątki) | Tylko w przypadkach opornych na leczenie podstawowe |
| Przygotowanie do diagnostyki przewodu pokarmowego (np. endoskopia) | Oficjalne | Przemijające zwiększenie motoryki żołądka |
| Profilaktyka migreny | Off-label | Podawany łącznie z triptanami lub NLPZ (skraca fazę nudności migrenowych) |
Dawkowanie wg wskazań klinicznych
| Grupa wiekowa | Wskazanie | Dawka początkowa/dzienna | Maksymalna dawka dobowa | Czas stosowania |
|---|---|---|---|---|
| Dorośli i młodzież 15+ lat | Nudności i wymioty, gastropareza | 10 mg 3 x dobę (przed posiłkami i/lub na noc) | 30 mg | ≤ 5 dni |
| Dzieci 1–15 lat* | Nudności/wymioty (wybrane sytuacje, np. chemioterapia) | 0,1–0,15 mg/kg mc. nie częściej niż co 6 godzin | 0,5 mg/kg mc. | ≤ 5 dni |
| Seniorzy (65+) | Jak wyżej | Zaleca się obniżenie dawki – 5 mg 3 x dobę lub wg tolerancji | 30 mg | ≤ 5 dni |
| Osoby z niewydolnością nerek/wątroby | Jak wyżej | Początkowo 50% standardowej dawki | Do 15 mg | Konieczne monitorowanie |
Profil bezpieczeństwa / skutki uboczne
| Częstość | Skutek uboczny | Postępowanie / Ostrzeżenie |
|---|---|---|
| Bardzo częste (≥1/10) | Senność, uczucie zmęczenia | Nie prowadź pojazdów, nie obsługuj maszyn |
| Częste (≥1/100 do <1/10) | Bóle głowy, biegunka | Poinformuj lekarza, jeśli utrzymują się >48h |
| Rzadkie (≥1/10 000 do <1/1 000) | Objawy pozapiramidowe (sztywność, drżenie, tiki), reakcje alergiczne | Natychmiast przerwij stosowanie, zgłoś się do lekarza |
| Bardzo rzadkie (<1/10 000) | Złośliwy zespół neuroleptyczny, zaburzenia rytmu serca | Pilna konsultacja szpitalna |
| U dzieci | Zwiększone ryzyko objawów neurologicznych | Stosowanie wyłącznie pod ścisłym nadzorem |
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania
- Stosuj metoklopramid zgodnie z zaleceniem lekarza – nie przekraczaj dawek ani czasu leczenia.
- Nie prowadź pojazdów i nie wykonuj zadań wymagających skupienia w pierwszych dniach przyjmowania lub po zwiększeniu dawki.
- Informuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach oraz chorobach przewlekłych (szczególnie padaczce, chorobie Parkinsona, depresji).
- Przy pierwszych objawach niepożądanych (drżenie mięśni, niepokój, reakcje alergiczne) – przerwij stosowanie i zgłoś się do lekarza.
- Leku nie należy stosować w ciąży i u kobiet karmiących bez wyraźnego polecenia lekarza.
Alternatywne opcje leczenia
- Domperidon – lek prokinetyczny, także na receptę; słabszy wpływ na OUN, refundowany w określonych przypadkach.
- Itopryd – prokinetyk, mniej działań niepożądanych neurologicznych; refundacja: ograniczona, wyłącznie w gastroparezie cukrzycowej.
- Ondansetron – silny lek przeciwwymiotny, droższy, refundacja: głównie w chemioterapii; nie działa prokinetycznie.
- Leki ziołowe (imbir, rumianek, mięta) – łagodzą lekkie nudności, bez recepty, bez działań na motorykę żołądka.
- Leki przeciwrefluksowe (np. inhibitory pompy protonowej, np. omeprazol, pantoprazol) – skuteczne przy zgadze, dostępność szeroka, refundowane na chorobę wrzodową i refluks.
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Rejestracja: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL)
- Status prawny: lek RX, dostępny tylko z receptą
- Refundacja: 100% odpłatność dla większości wskazań (wybrane sytuacje – chemioterapia: odpłatność ryczałtowa 30%), szczegóły w obwieszczeniach Ministra Zdrowia i na liście NFZ
- Przepisywanie w formie elektronicznej (e-recepty) oraz papierowej zgodnie z wytycznymi rozporządzenia MZ
Najnowsze badania / wytyczne kliniczne
- Przegląd wytycznych Europejskiego Stowarzyszenia Gastroenterologii (2022): skrócenie czasu terapii do 3–5 dni, zwłaszcza u osób starszych.
- Ogólnoeuropejski raport EMA (2022/23): unikanie przewlekłego stosowania ze względu na ryzyko objawów neurologicznych.
- Polskie Towarzystwo Gastroenterologii (2023): rekomenduje metoklopramid wyłącznie w ostrych nudnościach i gastroparezie, nie w leczeniu przewlekłym refluksu.
- Badania kliniczne (M. Majewski, S. Orłowska, Przegląd Lekarski, 2024): potwierdzają skuteczność krótkoterminową w opóźnionym opróżnianiu żołądka i nudnościach cytotoksycznych.
Dostępność i dostawa
Metoklopramid dostępny jest w większości aptek stacjonarnych i internetowych w Polsce:
| Postać i opakowanie | Przybliżona cena (2024) | Typowa dostępność | Czas dostawy do głównych miast | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tabletki 10 mg/30 szt. | 12–20 zł | Bardzo dobra | Warszawa, Kraków: 24h; Poznań, Gdańsk, Wrocław: 1–2 dni |
| Dawkowanie: No selection | 10mg |
|---|---|
| Opakowanie: No selection | 30 pill, 60 pill, 90 pill, 120 pill, 180 pill, 360 pill |
