Efawirenz – kompleksowa informacja dla pacjenta
Farmakokinetyka
- Wchłanianie: Szybko wchłania się z przewodu pokarmowego – biodostępność wzrasta przy spożyciu tłustego posiłku (ale wzrasta też ryzyko działań niepożądanych).
- Maksymalne stężenie leku we krwi (Tmax): 3–5 godzin od podania doustnego.
- Metabolizm: Przede wszystkim w wątrobie (cytochrom P450: CYP2B6, 3A4, 2A6).
- Wydalanie: 14–34% w postaci niezmienionej przez nerki, większość przez wątrobę.
- Czas działania (okres półtrwania): ok. 40–55 godzin u dorosłych; u dzieci – krótszy.
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
Efawirenz jest stosowany w ramach tzw. terapii antyretrowirusowej HAART u osób dorosłych, młodzieży i dzieci powyżej 3 lat z rozpoznaniem zakażenia HIV-1. Najczęściej łączy się go z innymi lekami antyretrowirusowymi: emtrycytabina, tenofowir, lamiwudyna, zydowudyna. Terapia powinna być prowadzona pod ścisłą kontrolą lekarza zakaźnika.
- Typowa dawka u dorosłych: 600 mg raz dziennie.
- Dawki u dzieci są ustalane indywidualnie na podstawie masy ciała i wieku.
- Lek przyjmuje się regularnie o stałej porze, aby utrzymać skuteczny poziom we krwi.
- Nie należy bez konsultacji przerywać terapii – ryzyko rozwoju oporności wirusa.
Dawkowanie rano vs wieczorem
- Dawkowanie wieczorne jest najczęściej zalecane w Polsce oraz na świecie, ponieważ stosowanie leku przed snem zmniejsza nasilenie działań niepożądanych dotyczących układu nerwowego (senność, zawroty głowy, koszmary senne).
- Dawkowanie poranne może być rozważone w przypadku indywidualnych zaleceń lekarza, jednak wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia objawów neurologicznych w ciągu dnia.
- Ważne: Zachowanie regularności i niezmienianie pory przyjęcia leku ułatwia utrzymanie efektywnej terapii i minimalizuje skutki uboczne.
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo
- Efawirenz można przyjmować na czczo (najlepiej min. 2 godziny po posiłku lub 1 godzinę przed kolejnym posiłkiem), co zmniejsza ryzyko działań niepożądanych dotyczących układu nerwowego.
- Jednak niektórzy pacjenci o wrażliwym żołądku mogą przyjmować lek z małą ilością pokarmu – najlepiej unikać tłustych potraw, typowych dla niektórych polskich kolacji (np. kiełbasy, smażone mięsa, sery żółte).
- Alkohol i duże ilości kofeiny mogą nasilać niepożądane interakcje!
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Interakcja | Opis | Zalecenie |
| Pokarm | Tłuste posiłki zwiększają stężenie leku we krwi | Unikaj ciężkich, tłustych dań. |
| Alkohol | Nasilenie objawów ze strony OUN (zawroty głowy, zaburzenia koncentracji) | Unikaj alkoholu, szczególnie w czasie pierwszych tygodni terapii. |
| Leki przeciwdrgawkowe (np. karbamazepina, fenobarbital, fenytoina) | Zaburzenia stężeń – obniżają skuteczność/farmakokinetykę efawirenzu | Wymagana konsultacja z lekarzem, możliwe dostosowanie dawki. |
| Inne leki antyretrowirusowe | Różne interakcje (np. zwiększenie działań niepożądanych, zmiana skuteczności) | Terapię zawsze koordynuje lekarz specjalista. |
| Leki nasenne/uspokajające (benzodiazepiny) | Wzrost ryzyka działań niepożądanych na OUN | Ostrożność i nadzór lekarza. |
| Suplemety diety (np. waleriana, dziurawiec) | Dziurawiec znacząco obniża stężenie efawirenzu | Nie stosować razem. |
Wskazania (oficjalne i off-label)
| Wskazanie | Status |
| Infekcja HIV-1 (dorośli, młodzież, dzieci ≥3 lata, masa ciała ≥13 kg) | Oficjalne, rejestracyjne |
| Profilaktyka poekspozycyjna (PEP) | Off-label, w szczególnych przypadkach pod nadzorem specjalisty |
| Profilaktyka matczyno-płodowa (poważne przypadki w krajach o wysokiej zachorowalności HIV) | Oficjalnie niezalecane, sporadyczne zastosowanie off-label |
Dawkowanie w zależności od wskazań klinicznych
| Grupa pacjentów | Dawkowanie | Uwagi |
| Dorośli i młodzież (≥40 kg) | 600 mg raz dziennie (najczęściej wieczorem) | Kombinacje z innymi lekami antyretrowirusowymi |
| Dzieci 3–17 lat (<40 kg) | 200–600 mg raz dziennie, dawka ustalana wg masy ciała | Konsultacja specjalisty, indywidualizacja do wieku i wagi |
| Pacjenci w podeszłym wieku (powyżej 65 lat) | 600 mg raz dziennie lub wg zaleceń lekarza | Szczególna ostrożność, monitorowanie działań niepożądanych |
| Pacjenci z niewydolnością wątroby/nerek | Modyfikacja dawki wg zaleceń lekarza | Monitorowanie funkcji narządów! |
Profil bezpieczeństwa i skutki uboczne
| Częstość | Objaw/Skutek uboczny | Uwagi/Ryzyko |
| Bardzo często (>10%) | Zawroty głowy, bezsenność, koszmary senne, bóle głowy, wysypka | Zwykle ustępują po kilku tygodniach |
| Często (1-10%) | Zmęczenie, nudności, biegunka, wymioty, niepokój, depresja | Szczególna ostrożność przy występowaniu zaburzeń psychicznych |
| Rzadko (<1%) | Drgawki, reakcje alergiczne (rumień, obrzęk), hepatotoksyczność | Konieczna szybka konsultacja lekarska |
| Bardzo rzadko | Myśli samobójcze, agranulocytoza | Wystąpienie wymaga pilnej interwencji medycznej |
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania
- Zażywaj lek codziennie o tej samej porze — najlepiej wieczorem, przed snem.
- Unikaj tłustych potraw podczas stosowania efawirenzu.
- Nie spożywaj alkoholu ani dziurawca podczas leczenia.
- W przypadku pominięcia dawki – przyjmij ją jak najszybciej (jeśli do następnej dawki zostało >12 godzin), nie podwajaj dawki!
- Lepiej przyjmować na czczo lub z lekkim posiłkiem – minimalizacja objawów niepożądanych.
- O wszelkich objawach ubocznych natychmiast informuj swojego lekarza lub farmaceutę.
- Stosuj się do zaleceń zespołu poradni HIV/AIDS oraz bierz udział w rutynowej diagnostyce (badania krwi, kontrola funkcji wątroby, ocena nastroju).
- Lek przechowuj w zamkniętym opakowaniu, w temperaturze pokojowej; chroń przed dziećmi i światłem.
Alternatywne opcje leczenia – leki refundowane przez NFZ
- Dolutegrawir (Tivicay, Descovy + Tivicay, Triumeq) – nowoczesny inhibitor integrazy; mniej działań neurologicznych, wygodna dawka raz/dobę, ale czasem powoduje wzrost masy ciała.
- Rilpiwiryna (Eviplera, Odefsey) – NNRTI nowej generacji, mniej interakcji z OUN, wyższe wymagania co do liczby komórek CD4 na starcie terapii.
- Biktegravir (Biktarvy) – inhibitor integrazy, wysoka skuteczność, mało działań ubocznych, jednodawkowa terapia.
- Lamiwudyna, Abakawir, Tenofowir – kluczowe składniki koktajli antyretrowirusowych ('triple therapy').
Każdy z tych leków i schematów dostępny jest w wybranych aptekach szpitalnych i ambulatoryjnych, a refundacja przez NFZ obejmuje terapię według aktualnych wytycznych klinicznych Ministerstwa Zdrowia (stan na 2024 rok).
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Lek zarejestrowany przez URPL (Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych).
- Refundowany w ramach programu leczenia zakażeń HIV/AIDS (NFZ – Narodowy Fundusz Zdrowia).
- Wydawany wyłącznie na receptę specjalistyczną (Rpz, lek psychotropowy w niektórych postaciach), po konsultacji z lekarzem specjalistą w dziedzinie chorób zakaźnych.
- Zalecenia do stosowania i monitorowania terapii określa Ministerstwo Zdrowia (MZ doc. 2024/2025).
Najnowsze badania/wskazówki kliniczne (2022–2025)
- Efawirenz nadal pozostaje podstawowym składnikiem terapii antyretrowirusowej (wg. Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS oraz European AIDS Clinical Society Guidelines 2023-2024), szczególnie przy braku możliwości stosowania nowoczesnych inhibitorów integrazy.
- Obserwuje się sukcesywny spadek użycia efawirenzu w pierwszoliniowej terapii ze względu na profil neuropsychiatryczny – preferowane są schematy z dolutegrawirem, biktegravirem lub rilpiwiryną (GEMELA 2023, PTN AIDS 2024).
- Pojawiają się dane o stopniowym wdrożeniu terapii dwu-składnikowych jako opcji dla wybranych pacjentów (Badanie SWORD, EACS 2024).
- Literatura: Stanowisko PTN AIDS 2024, EACS Guidelines 2023, Raport Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego 2024.
Dostępność i dostawa
Lek dostępny jest w wybranych aptekach szpitalnych, centrach leczenia HIV/AIDS, a także – na zamówienie – w dużych aptekach sieciowych z wydzielonymi magazynami leków specjalistycznych.
- Opakowania: 30, 60, 90 tabletek 600 mg; kapsułki do stosowania pediatrycznego (60, 180 szt.)
- Orientacyjna cena detaliczna (bez refundacji): ok. 1200-1900 zł za 30 tabletek 600 mg (ale niemal zawsze pełna refundacja NFZ przy leczeniu HIV/AIDS).
| Miasto | Apteka szpitalna | Czas realizacji zamówienia | Dostępność na zamówienie |
| Warszawa | Szpital Zakaźny ul. Wolskiej | Do 1-2 dni roboczych | Bardzo dobra |
| Kraków | Szpital Uniwersytecki | 1-3 dni robocze | Dobra |
| Wrocław, Gdańsk | Większe ośrodki miejskie | 2-5 dni roboczych | Średnia |
| Małe miasta, wsie | Ośrodki regionalne, hurtownie | Do 7 dni | Tylko na zamówienie, indywidualny import |
FAQ – najczęstsze pytania pacjentów
- Czy mogę pić alkohol podczas stosowania efawirenzu?
Nie zaleca się spożywania alkoholu podczas terapii, ponieważ zwiększa to ryzyko działań niepożądanych neurologicznych (zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, senność). - Co zrobić, gdy zapomnę przyjąć dawkę?
Przyjmij pominiętą dawkę jak najszybciej, jeśli do następnej zostało więcej niż 12 godzin; jeśli mniej – pomiń dawkę i wróć do zwykłego schematu. Nie podwajaj dawki! - Czy lek wpływa na prowadzenie pojazdów?
W pierwszych tygodniach mogą wystąpić zawroty głowy i zaburzenia koncentracji – należy zachować szczególną ostrożność podczas obsługi maszyn i prowadzenia pojazdów. - Czy efawirenz leczy HIV?
Nie. Efawirenz skutecznie hamuje namnażanie się wirusa i pozwala utrzymać zdrowie, ale terapia musi trwać nieprzerwanie przez całe życie. - Czy można otrzymać lek bezpłatnie?
Tak, w przypadku leczenia HIV/AIDS jest całkowicie refundowany przez NFZ – lek wydawany w wytypowanych ośrodkach i aptekach szpitalnych.
