Podstawowe informacje o produkcie: Dapson (Diaminodifenylosulfon)
Wersja dla specjalisty
Dapson jest sulfonamidem, który hamuje syntezę kwasu dihydrofoliowego w komórkach bakteryjnych poprzez kompetycyjne blokowanie dehydropteroat syntetazy. Działa bakteriostatycznie, cechuje się także efektem immunomodulującym.
Farmakokinetyka
- Wchłanianie: Dapson bardzo dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego (ponad 85%). Maksymalne stężenie osiąga po ok. 2–8 godzinach po podaniu doustnym.
- Dystrybucja: Lek dobrze przenika do tkanek — także do skóry i płuc, gdzie osiąga stężenia terapeutyczne. W ok. 70–90% wiąże się z białkami osocza.
- Metabolizm: Szeroko metabolizowany w wątrobie, głównie przez acetylację i hydroksylację. Powstające metabolity wydalane są z moczem.
- Wydalanie: Około 70–80% substancji usuwane jest przez nerki, częściowo także z żółcią.
- Czas półtrwania: Średnio 20–30 godzin (może się wydłużać nawet do kilku dni).
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
Typowe wskazania:
- Leczenie trądu (lepra) – w ramach skojarzonej terapii długotrwałej
- Długotrwałe leczenie i profilaktyka zapalenia płuc wywołanego przez Pneumocystis jirovecii
- Dermatitis herpetiformis (choroba Duhringa)
- Wybrane choroby skóry o podłożu autoimmunologicznym (np. pemfigoid, układowy toczeń rumieniowaty)
- Off-label: reumatoidalne zapalenie stawów, niektóre zapalne choroby jelit
Lek przyjmuje się najczęściej raz dziennie, doustnie, najczęściej w stałych godzinach.
Polskie realia:
Z uwagi na niską częstość zachorowań na trąd w Polsce, dapson stosowany jest głównie w dermatozach immunologicznych oraz jako lek alternatywny w leczeniu zakażeń Pneumocystis u pacjentów z obniżoną odpornością (np. HIV). Terapię zawsze nadzoruje lekarz, często dermatolog lub specjalista chorób zakaźnych.
Dawkowanie rano vs wieczorem
- Zalety dawkowania rano: Łatwiej utrzymać regularność, mniejsze ryzyko pominięcia dawki. Zalecane osobom aktywnym rano.
- Zalety dawkowania wieczorem: W przypadku występowania działań niepożądanych (np. nudności), objawy bywają łagodniejsze podczas snu. Wskazane u pacjentów z porannymi dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi.
- Najważniejsze: Najlepiej zażywać lek o tej samej porze każdego dnia, zgodnie z zaleceniami lekarza!
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo
Dapson można przyjmować niezależnie od posiłków, jednak pacjentom odczuwającym dolegliwości żołądkowe zaleca się zażywanie go po posiłku. W polskich warunkach, gdzie śniadanie bywa obfite, zaleca się przyjmowanie po śniadaniu. W przypadku trudności z połykaniem tabletki można popić wodą lub niewielką porcją mleka.
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Interakcja | Szczegóły |
|---|---|
| Pokarm | Brak istotnych interakcji; zalecane przyjmowanie po posiłku w razie problemów żołądkowych |
| Alkohol | Nie zaleca się spożywania alkoholu w trakcie terapii – ryzyko nasilenia działań niepożądanych na wątrobę |
| Inne leki | Może wchodzić w interakcje z pyrimetaminą, rifampicyną, probenecydem, trimetoprimem, niektórymi lekami przeciwdrgawkowymi oraz lekami hepatotoksycznymi |
| Suplementy diety | Witamina C, suplementy żelaza mogą nasilać ryzyko niedokrwistości hemolitycznej. Konsultować z lekarzem. |
Wskazania
| Wskazanie | Oficjalne | Off-label / Inne |
|---|---|---|
| Trąd (lepra) | Tak | Nie |
| Zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jirovecii | Tak | Nie |
| Choroba Duhringa (dermatitis herpetiformis) | Tak | Nie |
| Pemfigoid, toczeń, choroby autoimmunologiczne skóry | Nie | Tak |
| Reumatoidalne zapalenie stawów, nieswoiste zapalenia jelit | Nie | Tak |
Dawkowanie według wskazań klinicznych
| Wskazanie | Dorośli | Dzieci | Seniorzy |
|---|---|---|---|
| Trąd | 100 mg 1 raz dziennie | 1–2 mg/kg m.c. 1 raz dziennie | 100 mg; monitorowanie funkcji wątroby/nerek |
| Choroba Duhringa | 50–100 mg na dobę; dostosować indywidualnie | 0,5–1,5 mg/kg m.c. | Jak dorośli; uwaga na polimorbidność |
| Pneumocystis jirovecii (profilaktyka) | 100 mg 3 razy w tygodniu lub 50 mg/dobę | 1 mg/kg m.c. 1 raz dziennie | Jak dorośli, z kontrolą parametrów |
| Of-Label (skóra/autoimmunologia) | Obniżone: 25–50 mg/dobę indywidualnie | Wyłącznie pod kontrolą specjalisty | Zmniejszone dawki adekwatnie do stanu zdrowia |
Profil bezpieczeństwa i skutki uboczne
Najczęstsze działania niepożądane:
- Nudności, wymioty, biegunka
- Bóle głowy
- Świąd, wysypka skórna
- Niedokrwistość hemolityczna
- Methemoglobinemia (zaburzenia transportu tlenu)
Rzadkie, ale poważne działania niepożądane:
- Agranulocytoza, pancytopenia
- Ciężkie reakcje skórne: zespół Stevensa-Johnsona, toksyczna nekroliza naskórka
- Uszkodzenie wątroby, cytoliza
- Reakcje alergiczne (obrzęk naczynioruchowy, wstrząs anafilaktyczny)
Szczególne ostrzeżenia:
- Lek niezalecany osobom z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej (ryzyko hemolizy)
- Konieczność regularnych badań krwi (morfologii, czynności wątroby i nerek)
- Ostrożność u osób z chorobami autoimmunologicznymi, padaczką lub problemami kardiologicznymi
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania
- Lek przyjmuj zawsze zgodnie z zaleceniem lekarza – nie pomijaj dawek.
- Nie przerywaj terapii bez konsultacji; może powodować wznowę objawów lub rozwój oporności mikrobów.
- Razem z dapsonem nie przyjmuj innych leków bez konsultacji z lekarzem lub farmaceutą – zwłaszcza suplementów żelaza i witaminy C.
- Dbaj o regularne badania laboratoryjne (krew, wątroba, nerki) według zaleceń prowadzącego lekarza.
- W przypadku planowanego zabiegu chirurgicznego lub ciąży poinformuj lekarza o stosowaniu dapsonu.
- Nie stosuj leku po upływie terminu ważności!
Alternatywne opcje leczenia
- Sulfony (np. Sulfapirydyna): Refunded przez NFZ, podobny mechanizm działania, częściej wywołuje nadwrażliwość.
- Klofazimina: Dostępna w wybranych programach lekowych, skuteczna w skojarzeniach, pigmentuje skórę.
- Kortykosteroidy doustne: Złoty standard w leczeniu dermatoz autoimmunologicznych, szybkie działanie, lecz większe ryzyko skutków ubocznych przy długotrwałej terapii.
- Terapie biologiczne: Nowoczesne, najczęściej drogie, dostępność w ograniczonych wskazaniach specjalistycznych.
- Leki immunosupresyjne (azatiopryna, metotreksat): Alternatywa w leczeniu chorób autoimmunologicznych skóry, refundowane przy wybranych rozpoznaniach.
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Rejestracja: Zarejestrowany przez URPL, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia ws. substancji czynnych.
- Refundacja: Wybrane wskazania (trąd, choroby pęcherzowe skóry, zakażenie Pneumocystis) są refundowane przez NFZ w ramach odpowiednich programów lekowych i recept Rpw.
- Recepta: Wydawanie wyłącznie na podstawie ważnej recepty lekarskiej – w wybranych wskazaniach konieczność szczegółowego uzasadnienia lub prowadzenia przez specjalistę.
Najnowsze badania/wskazówki kliniczne (2022–2025)
- Ostatnie wytyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego (2023) uznają dapson za lek pierwszego wyboru w chorobie Duhringa oraz jako istotny element leczenia skojarzonego trądu.
- Zgodnie z międzynarodowym konsensusem (European Academy of Dermatology and Venereology, 2024), profil bezpieczeństwa dapsonu jest akceptowalny przy właściwej kontroli laboratoryjnej.
- Potwierdzone są doniesienia o skuteczności dapsonu w leczeniu niektórych postaci COVID-19 z nadmierną aktywacją układu immunologicznego, choć stosowanie poza rejestracją wymaga ostrożności (Lancet Infectious Diseases, 2023).
- W Polsce prowadzone są badania dotyczące skuteczności dapsonu u pacjentów pediatrycznych z autoimmunologicznymi chorobami skóry (Narodowy Instytut Leków, 2022–2025).
Literatura źródłowa: Zalecenia Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego 2023, Lancet Infectious Diseases 2023, Rejestr URPL na 2024.
Dostępność i dostawa
Dapson dostępny jest głównie w aptekach szpitalnych oraz wybranych aptekach otwartych na receptę specjalistyczną. W przypadku braku dostępności możliwe jest sprowadzenie leku przez aptekę na indywidualne zamówienie (import docelowy).
| Opakowanie | Typowa cena (PLN) | Dostępność w aptekach internetowych | Średni czas dostawy |
|---|---|---|---|
| 30 tabletek 100 mg | ~60–90 zł | Ograniczona, na receptę | 1–3 dni (Warszawa, Kraków, Gdańsk), do 7 dni na zamówienie krajowe |
| Blister 10 tabletek 50 mg | ~30–45 zł | Indywidualne zamówienie | 2–5 dni (Wrocław, Poznań), 3–8 dni cała Polska |
Zamawiając lek przez aptekę, należy podać ważną receptę i PESEL.
FAQ – najczęstsze pytania pacjentów
1. Czy dapson można stosować w ciąży?
Lek stosuje się wyłącznie w uzasadnionych przypadkach i pod ścisłym nadzorem lekarza. Istnieje ryzyko działania teratogennego i zaburzeń krwi u płodu.
2. Jak długo trzeba stosować dapson?
W przypadku choroby Duhringa lub trądu leczenie może trwać miesiące lub lata; dawkowanie i czas terapii ustala lekarz indywidualnie według reakcji na leczenie.
3. Czy dapson wpływa na prowadzenie samochodu?
Jeśli podczas leczenia wystąpią zawroty głowy, senność lub inne objawy neurologiczne, należy unikać prowadzenia pojazdów.
4. Czy można jednocześnie stosować dapson i suplementy?
Należy unikać samodzielnego stosowania suplementów żelaza oraz witaminy C bez konsultacji z lekarzem – może to podnieść ryzyko działań niepożądanych.
5. Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
Należy jak najszybciej zażyć pominiętą dawkę, ale jeśli zbliża się czas kolejnej – pominąć i kontynuować według harmonogramu. Nie stosować podwójnej dawki.
