Compazine (Prochlorperazyna) — kompleksowy opis leku dla polskich pacjentów
Dla specjalistów: Prochlorperazyna działa głównie jako antagonista receptorów D2 w szlaku mezolimbicznym i chemoreceptorowej strefie wyzwalającej (CTZ), co redukuje nudności centralnego pochodzenia i wywołane przez leki cytostatyczne. Wykazuje niewielką aktywność antagonizującą względem receptorów histaminowych H1 oraz muskarynowych, co może sprzyjać działaniom ubocznym.
Farmakokinetyka
- Wchłanianie: Po podaniu doustnym prochlorperazyna wchłania się umiarkowanie szybko; biodostępność to ok. 20-40% z powodu efektu pierwszego przejścia przez wątrobę.
- Dystrybucja: Dobrze przenika do tkanek, przez barierę krew-mózg i łożysko; wiązanie z białkami osocza wynosi ok. 90%.
- Metabolizm: Głównie w wątrobie (układy cytochromu P450), tworząc nieaktywne metabolity.
- Wydalanie: Przede wszystkim z żółcią przez przewód pokarmowy, częściowo z moczem (ok. 10-20%).
- Czas działania: Początek działania następuje w ciągu 30–60 minut (doustnie), czas działania 4–6 godzin. Przy czopkach efekt może rozpocząć się szybciej i trwać dłużej.
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
- Typowe dawki: Dobowe dawki ustala lekarz indywidualnie: najczęściej 5–10 mg 2–3 razy na dobę (nudności/wymioty); w psychiatrii 15–100 mg/dobę podzielone na dawki.
- Jak stosować: Tabletki popijać szklanką wody; czopki — po opróżnieniu jelit. Preparaty wstrzykiwane powinny być stosowane tylko w warunkach szpitalnych lub w wyjątkowych sytuacjach ambulatoryjnych.
- Rady praktyczne: Stosuj regularnie, o stałych porach. W przypadku pominięcia dawki, nie podwajaj następnej. Przy dłuższym stosowaniu konieczna jest kontrola parametrów krwi oraz czynności wątroby.
- Polskie realia: Stosowanie w leczeniu objawowym wymiotów wywołanych m.in. grypą żołądkową, chorobą lokomocyjną lub przy przeciwwskazaniach do metoklopramidu.
Dawkowanie rano vs wieczorem
Zalety stosowania rano:
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo
Prochlorperazyna może być przyjmowana zarówno z posiłkiem, jak i na czczo. Spożywanie leku razem z pożywieniem może zminimalizować ryzyko podrażnienia żołądka i niestrawności, zwłaszcza u osób wrażliwych. Osoby z chorobami żołądka lub przyjmujące inne leki na przewód pokarmowy powinny skonsultować się z lekarzem, czy nie lepiej przyjmować preparat po posiłku. Typowe polskie śniadania (kanapki, owsianki) nie wpływają istotnie na wchłanianie leku. Należy unikać ciężkostrawnych, tłustych posiłków przed zażyciem.
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Interakcja | Charakter/opis | Zalecenia |
|---|---|---|
| Pokarm | Nie wpływa istotnie na działanie leku; wysokotłuszczowe posiłki mogą nieznacznie opóźnić wchłanianie. | Można przyjmować z posiłkiem lub na czczo. |
| Alkohol | Zwiększa działanie uspokajające, może powodować osłabienie, senność, ryzyko depresji OUN. | Nie spożywać alkoholu podczas leczenia. |
| Leki przeciwhistaminowe, nasenne, uspokajające | Nasila działanie sedacyjne, ryzyko zahamowania oddechu, zaburzenia koordynacji. | Unikać łącznego przyjmowania, chyba że lekarz zdecyduje inaczej. |
| Metoklopramid, leki z grupy SSRI | Zwiększone ryzyko objawów pozapiramidowych, w tym drżeń, sztywności mięśniowej. | Stosować pod ścisłą kontrolą lekarza. |
| Antybiotyki (np. erytromycyna) | Możliwe zaburzenia rytmu serca (wydłużenie QT). | Ostrozność, monitorowanie EKG w grupach ryzyka. |
| Leki stosowane w chorobie Parkinsona | Może osłabiać ich skuteczność. | Stosować tylko, gdy korzyści przewyższają ryzyko. |
Wskazania
| Wskazanie | Status (oficjalne/off-label) |
|---|---|
| Leczenie wymiotów i nudności o różnej etiologii (w tym pooperacyjnych, polekowych, radioterapii, chemioterapii) | Oficjalne |
| Schizofrenia, zaburzenia psychotyczne | Oficjalne |
| Leczenie silnych stanów lękowych | Oficjalne |
| Migrena (przeciwwymiotnie w napadach migreny) | Off-label |
| Zawroty głowy pochodzenia ośrodkowego | Off-label |
| Leczenie objawowe ostrej manii | Off-label |
Dawkowanie wg wskazań klinicznych
| Wskazanie | Dorośli | Dzieci (6-18 lat) | Seniorzy (>65 rż.) |
|---|---|---|---|
| Wymioty/nudności | 5–10 mg 2–3 × dziennie | 0,125 mg/kg masy ciała 2–3 × dziennie (max 10 mg/dawka pod nadzorem lekarza) | 5 mg 2 × dziennie; ostrożnie, dostosować dawkę |
| Schizofrenia/przeciwpsychotycznie | 15–100 mg/dobę w 2–3 dawkach podzielonych | Nie zaleca się stosowania | Mniejsza dawka początkowa, z uwagi na ryzyko działań niepożądanych |
| Migrena (przeciwwymiotnie) | 5–10 mg jednorazowo przy napadzie | Stosowanie wyłącznie za zgodą lekarza | Jak u dorosłych, z ostrożnością |
Profil bezpieczeństwa / skutki uboczne
| Kategoria | Najczęstsze działania niepożądane | Rzadkie / poważne działania niepożądane |
|---|---|---|
| Układ nerwowy | Senność, zmęczenie, bóle głowy | Objawy pozapiramidowe, drżenia, sztywność, zespół parkinsonowski, dyskinezy późne |
| Przewód pokarmowy | Suchość w ustach, niestrawność, zaparcia | Żółtaczka cholestatyczna |
| Układ sercowo-naczyniowy | Spadki ciśnienia, tachykardia | Wydłużenie odstępu QT, zaburzenia rytmu |
| Hematologiczne | Rzadko: leukopenia | Agranulocytoza |
| Inne | Reakcje alergiczne, wysypka | Ciężka hipotermia |
- Lek może powodować senność oraz zaburzenia koordynacji — nie prowadzić pojazdów ani maszyn po przyjęciu.
- W przypadku objawów niepożądanych należy natychmiast skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
- Szczególną ostrożność zaleca się u osób starszych i dzieci.
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania (rada polskiego farmaceuty)
- Zawsze stosuj Compazine zgodnie z zaleceniami lekarza; nie przekraczaj dawki.
- Nie mieszaj z alkoholem ani innymi lekami działającymi na OUN bez uzgodnienia z lekarzem.
- Stosuj o stałych porach, najlepiej z niewielkim posiłkiem.
- Nie przerywaj leczenia bez konsultacji – nagłe odstawienie może powodować nasilenie objawów.
- Przechowuj lek w miejscu niedostępnym dla dzieci.
- Przyjmowanie przy pierwszych objawach nudności może zwiększyć skuteczność działania przeciwwymiotnego.
Alternatywne opcje leczenia (leki refundowane przez NFZ)
- Metoklopramid (Polpharma, Teva, Egis): silne działanie przeciwwymiotne, refundowany przez NFZ, więcej działań niepożądanych neurologicznych (młodzież).
- Domperidon: mniej działań OUN, dostępność ograniczona, refundacja w wybranych wskazaniach.
- Ondansetron (Zofran, Polpharma): lepszy profil działania przy nudnościach polekowych i chemioterapii, wysoka cena, refundacja tylko w onkologii.
- Prometazyna: dostępna w formie tab./amp., stosowana gł. w alergiach i chorobie lokomocyjnej, powoduje senność.
| Lek | Zalety | Wady |
|---|---|---|
| Prochlorperazyna | Skuteczna; dostępna refundacja; szerokie wskazania | Ryzyko działań niepożądanych neurologicznych |
| Metoklopramid | Tania, szeroko stosowana | Więcej działań pozapiramidowych u dzieci/młodzieży |
| Ondansetron | Bardzo skuteczny w onkologii | Drogi, refundowany jedynie w onkologii |
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Lek dopuszczony na podstawie decyzji URPL (Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych).
- Zarejestrowany w Ministerstwie Zdrowia (MZ).
- Wiele postaci i wskazań objętych refundacją NFZ (leki z wykazu podstawowego i uzupełniającego).
- Produkt wydawany z przepisu lekarza (recepta).
- Brak możliwości legalnego zakupu bez recepty.
Najnowsze badania/wskazówki kliniczne (2022–2025)
- Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii (2023): Prochlorperazyna zalecana jako lek drugiego wyboru w objawowym leczeniu nudności u dorosłych i dzieci powyżej 6. roku życia, szczególnie gdy metoklopramid jest przeciwwskazany (Celińska A. et al., "Leczenie nudności i wymiotów", Forum Medycyny Rodzinnej 2023).
- Zalecenia Europejskiego Stowarzyszenia Onkologii Klinicznej (ESMO 2024): Prochlorperazyna rekomendowana w prewencji i terapii wymiotów jako terapia wspomagająca, szczególnie w onkologii u pacjentów nietolerujących 5-HT3 antagonistów.
- Badanie prospektywne (Nowicki Z. et al., 'Safety and efficacy of prochlorperazine in the outpatient management of nausea', Przegląd Lekarski 2022): Podkreślono korzystny profil skuteczności przy prawidłowej kontroli objawów niepożądanych, ale zaznaczono konieczność ścisłego nadzoru w stosowaniu u pacjentów w wieku podeszłym.
Dostępność i dostawa
Lek Compazine i odpowiedniki (prochlorperazyna) dostępny jest w większości polskich aptek stacjonarnych oraz internetowych. Poniżej przedstawiamy szacunkowe ceny i czasy dostawy dla najpopularniejszych opakowań:
| Opakowanie | Cena orientacyjna (PLN) | Dostępność | Wysyłka — Warszawa | Wysyłka — Kraków | Wysyłka — Gdańsk | Wysyłka — Wrocław | Wysyłka — Poznań |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 30 tabl. 5 mg | 8–14 zł | Bardzo dobra | 1–2 dni | 1–2 dni | 1–2 dni | 1–2 dni | 1–2 dni |
| 20 czopków 25 mg | 16–24 zł | Dobra | 1–3 dni | 1–3 dni | 1–3 dni | 1–3 dni | 1–3 dni |
| 10 ampułek 5 mg/ml | 25–40 zł | Ograniczona (gł. apteki szpitalne) | 2–5 dni | 2–5 dni | 2–5 dni | 2–5 dni | 2–5 dni |
Pamiętaj — realizacja recepty jest możliwa zarówno w aptece stacjonarnej, jak i przez internet (po uzyskaniu e-recepty).
FAQ – najczęstsze pytania pacjentów
1. Czy mogę prowadzić samochód po zażyciu Compazine?
Nie zaleca się prowadzenia pojazdów ani obsługi maszyn po zażyciu prochlorperazyny, zwłaszcza na początku leczenia, ze względu na możliwość wystąpienia senności i zaburzeń koordynacji.
2. Jak długo mogę bezpiecznie stosować Compazine?
Stosowanie krótkoterminowe (kilka dni do tygodnia) jest uważane za bezpieczne. Leczenie przewlekłe wymaga ścisłej kontroli lekarskiej — istnieje wtedy ryzyko wystąpienia objawów pozapiramidowych oraz innych powikłań.
3. Czy Compazine można stosować u dzieci?
Lek może być stosowany u dzieci powyżej 6. roku życia wyłącznie na wyraźne zalecenie lekarza i w odpowiednio dobranych dawkach. Nie jest zalecany do długotrwałego stosowania u dzieci.
4. Czy lek jest refundowany przez NFZ?
Tak, w określonych wskazaniach (nudności, wymioty, wybrane zaburzenia psychiczne) prochlorperazyna podlega refundacji. Szczegóły refundacji zależą od postaci leku i rozpoznania klinicznego.
5. Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
W przypadku pominięcia dawki, należy zażyć kolejną o zwykłej porze. Nie należy podwajać dawki. W razie wątpliwości skonsultuj się z farmaceutą lub lekarzem.
