Alkacel (Melphalan) – kompleksowy przewodnik dla pacjentów
Dla specjalistów:
Farmakokinetyka
- Wchłanianie: Po podaniu doustnym wchłanialność Melphalanu wynosi 25-90%, jednak występuje duża zmienność osobnicza. Wchłanianie ułatwia podanie na czczo.
- Metabolizm: Przede wszystkim wątrobowy – przez hydroksylację oraz deaktywację enzymatyczną.
- Wydalanie: W większości przez nerki z moczem (do 10% w postaci niezmienionej), a częściowo przez przewód pokarmowy.
- Czas działania: Okres półtrwania w osoczu wynosi 1,5-2 godziny, jednak efekt cytotoksyczny utrzymuje się dłużej.
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
Melphalan stosowany jest przede wszystkim u dorosłych i dzieci podczas leczenia szpitalnego lub pod ścisłym nadzorem onkologicznym. Najczęściej spotykane są schematy do stosowania w warunkach domowych przy terapii tabletkowej.
- Typowe dawki: Wahają się od 2 mg do 9 mg/dobę, zazwyczaj stosowane w cyklach (dni z leczeniem przeplatane dniami przerwy).
- Jak stosować: Tabletki przyjmować należy popijając je wodą, najlepiej o tej samej porze dnia.
- Polskie realia: Lek zwykle wydawany jest w aptekach sieciowych na zamówienie. Czas oczekiwania na realizację recepty to 1-5 dni w zależności od województwa.
Dawkowanie rano vs wieczorem – zalety i wskazówki
- Nie ma znaczących danych o różnicy skuteczności między przyjmowaniem rano a wieczorem. Najważniejsza jest regularność godzin oraz stosowanie się do cyklu, jaki ustali onkolog.
- Dawkowanie o stałej porze ułatwia pamiętanie o przyjęciu leku i ogranicza ryzyko pominięcia dawki.
- Zaleca się wybór godziny najlepiej dostosowanej do trybu życia pacjenta (np. rano przed pierwszym posiłkiem).
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo?
- Najlepiej na czczo – pokarm, zwłaszcza posiłki bogate w tłuszcz (często spotykane w polskiej diecie), mogą obniżać wchłanianie leku i zmieniać jego skuteczność.
- Przyjmować co najmniej 1 godzinę przed lub 2 godziny po jedzeniu.
- Unikać kawy, soków cytrusowych oraz mleka bezpośrednio przed lub po dawce leku, gdyż mogą wpływać na absorpcję Melphalanu.
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Rodzaj interakcji | Przykład | Rekomendacja |
|---|---|---|
| Pokarm | Obfite, tłuste śniadania, nabiał | Stosować na czczo |
| Alkohol | Piwo, wino, mocne alkohole | Unikać podczas terapii – ryzyko uszkodzenia wątroby |
| Inne leki cytostatyczne | Cyklofosfamid, doksorubicyna | Stosowanie tylko pod nadzorem lekarza |
| Antybiotyki | Chinolony, kotrimoksazol | Możliwość nasilenia mielosupresji – ostrożność |
| Szczepionki | Żywe szczepionki, np. MMR | Bezwzględnie unikać w czasie terapii |
Wskazania
| Wskazania oficjalne (rejestracyjne, URPL) | Off-label (niestandardowe) |
|---|---|
| Szpiczak plazmocytowy (mnogi) | Immunosupresja przed przeszczepem szpiku |
| Przewlekła białaczka limfatyczna | Zespoły mielodysplastyczne |
| Rak jajnika (zaawansowana postać) | Mięsak Ewinga (dawki pediatryczne) |
| Czerniak błony naczyniowej oka | Nowotwory dziecięce wybranych typów (zgodnie z wytycznymi onkologa pediatrycznego) |
Dawkowanie według wskazań klinicznych
| Wskazanie | Dawkowanie dla dorosłych | Dawkowanie dla dzieci | Uwagi dla seniorów |
|---|---|---|---|
| Szpiczak mnogi | 0,15–0,25 mg/kg/dzień p.o/przez 4 dni cyklu podczas terapii skojarzonej | 0,1–0,2 mg/kg/dzień (indywidualizacja) | Obniżka dawki w zależności od czynności nerek |
| Rak jajnika | 0,2 mg/kg/dzień przez 5 dni co 4–6 tyg. | Bezpieczeństwo stosowania nie ustalone | Ocena czynności wątroby/nerek przed terapią |
| Białaczka limfatyczna | 0,15 mg/kg/dzień przez 5 dni, cykle co 4–6 tygodni | Wg zaleceń ośrodka pediatrycznego | Dostosować do tolerancji hematologicznej |
Profil bezpieczeństwa i najczęstsze działania niepożądane
- Częste:
- Leukopenia (niedobór białych krwinek), małopłytkowość, niedokrwistość
- Nudności, wymioty, biegunki, owrzodzenia jamy ustnej
- Wypadanie włosów, wysypka skórna
- Rzadkie:
- Ciężka supresja szpiku kostnego
- Zmiany zakrzepowe (zakrzepica), uszkodzenie wątroby/nerki
- Nadwrażliwość (anafiksja)
- Ostrzeżenia:
- Ryzyko trwałego uszkodzenia płodności (zarówno u kobiet, jak i mężczyzn)
- Zwiększona podatność na zakażenia
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania
- Przyjmuj lek regularnie, zawsze o tej samej porze każdego cyklu.
- Nie dziel i nie krusz tabletek bez konsultacji z lekarzem/farmaceutą.
- Unikaj kontaktu osób trzecich z rozkruszonymi tabletkami – substancja jest toksyczna.
- Monitoruj wyniki morfologii i wizyty lekarskie zgodnie z harmonogramem (najczęściej co 1–2 tygodnie).
- W przypadku wystąpienia gorączki, krwawień, znacznego osłabienia – natychmiast skontaktuj się z lekarzem.
- W razie pominięcia dawki NIE należy podwajać następnej dawki.
- Przechowuj lek w suchym, niedostępnym dla dzieci miejscu (temp. poniżej 25°C).
- Przed każdą kuracją sprawdź aktualność recepty u lekarza lub farmaceuty (w Polsce recepta ważna jest 30 dni).
Alternatywne opcje leczenia – refundacja NFZ
- Lenalidomid (Revlimid, lek refundowany)
- Zalety: Nowocześniejszy profil bezpieczeństwa, łatwość stosowania w tabletkach
- Wady: Możliwa większa liczba działań skórnych
- Bortezomib (Velcade, refundowany)
- Zalety: Mniej mielotoksyczny
- Wady: Wymaga wstrzyknięć podskórnych lub dożylnych
- Cyklofosfamid
- Zalety: Dostępność w schematach skojarzonych
- Wady: Podobne działania niepożądane, większe ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego
- Doksorubicyna (Doxorubicin)
- Zalety: Wysoka skuteczność w skojarzeniu
- Wady: Kardiotoksyczność, ograniczony czas stosowania
Pełna lista refundowanego leczenia i indywidualny dobór terapii dostępne u onkologa lub na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia.
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Rejestracja – dopuszczony do obrotu przez URPL (Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych)
- Refundacja – w ramach programów lekowych NFZ (szpiczak plazmocytowy, nowotwory) na podstawie decyzji Ministra Zdrowia
- Wymagana jest recepta (Rp) – wystawia onkolog, hematolog lub lekarz prowadzący w ośrodkach referencyjnych
- Wyłącznie do stosowania pod ścisłym nadzorem lekarskim
- Lek nie podlega sprzedaży internetowej (jedynie odbiór osobisty lub dowóz na zlecenie apteki stacjonarnej)
Najnowsze badania/wskazówki kliniczne (2022–2025)
- Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej (PTOK) 2023 r. – Melphalan pozostaje zalecanym lekiem pierwszego wyboru w skojarzeniu z prednizonem lub nowoczesnymi inhibitorami proteasomów w leczeniu szpiczaka (źródło: PTOK, „Wytyczne 2023-2024”).
- Badania międzynarodowe (Lancet Oncology 2023) – potwierdzają równą skuteczność pomiędzy schematami opartymi na Melphalanie a nowoczesnymi lekami immunomodulującymi w wybranych grupach pacjentów.
- Wytyczne ESMO 2024 – utrzymują Melphalan jako element terapii przygotowującej do przeszczepu autologicznego szpiku.
- W Polsce przez ostatnie lata obserwuje się przesuwanie Melphalanu do leczenia wspomagającego u osób starszych ze współistniejącymi schorzeniami (więcej: Onkologia w Praktyce Klinicznej, 2024).
Dostępność i dostawa
- Opakowania: 25 tabletek (2 mg), 50 mg proszek do sporządzania roztworu do wstrzyknięć
- Orientacyjna cena (czerwiec 2024, z refundacją NFZ): 25–100 zł za opakowanie tabletek (w zależności od odpłatności i województwa)
| Miasto | Czas realizacji zamówienia | Uwagi |
|---|---|---|
| Warszawa | 1–2 dni robocze | Dostępność w aptekach sieciowych |
| Kraków | 2–3 dni | Możliwa rezerwacja telefoniczna |
| Gdańsk | 2–4 dni | Wymagane zamówienie przez aptekę |
| Wrocław | 2–3 dni | Odbiór osobisty lub z dostawą lokalną |
| Miasta powiatowe | 4–5 dni | Czasem tylko na indywidualne zamówienie |
FAQ – najczęstsze pytania pacjentów
- Czy Melphalan powoduje powikłania ze strony układu odpornościowego?
Tak, lek obniża odporność – należy unikać kontaktu z osobami chorymi oraz regularnie monitorować morfologię. - Czy można prowadzić samochód podczas stosowania Alkacelu?
U większości pacjentów nie obserwuje się uchwytnych zaburzeń koncentracji, ale silne osłabienie lub nudności wymagają zachowania szczególnej ostrożności. - Czy Melphalan wpływa na płodność?
Niestety tak – możliwe jest trwałe upośledzenie płodności zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. W razie potrzeby warto rozważyć bankowanie nasienia lub komórek jajowych przed leczeniem. - Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
Pominiętą dawkę przyjąć możliwie szybko, o ile nie zbliża się już czas kolejnej; nie należy podwajać dawki. Skonsultować sytuację z lekarzem. - Jak długo można stosować Melphalan?
Czas trwania kuracji ustala lekarz. Leku nie należy stosować dłużej niż to konieczne – najczęściej kilka tygodni lub cykli, zależnie od odpowiedzi na leczenie i tolerancji.
