Aciclovir – kompleksowy przewodnik dla pacjenta
Dla specjalisty:
Farmakokinetyka
- Wchłanianie: Biodostępność po podaniu doustnym wynosi ok. 10–30%. Maksymalne stężenie w surowicy po 1,5–2 h.
- Metabolizm: Metabolizowany głównie w wątrobie, w niewielkim stopniu ulega przemianom do 9-karboksymetoksymetyloguaniny.
- Wydalanie: Przede wszystkim z moczem, przez filtrację kłębuszkową i wydzielanie cewkowe.
- Czas działania (T1/2 Około 2,5–3,3 godziny u dorosłych z prawidłową czynnością nerek, dłużej u osób starszych i w niewydolności nerek.
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
- Aciclovir najczęściej stosuje się w leczeniu i zapobieganiu nawrotom opryszczki wargowej i narządów płciowych, półpaśca, a także w leczeniu cięższych zakażeń u osób z obniżoną odpornością.
- Wiele polskich rodzin ma tendencję do nawracającej opryszczki – w takich przypadkach lekarz może zalecić leczenie profilaktyczne.
- Tabletki należy popijać pełną szklanką wody; w przypadku trudności z połykaniem dostępne są zawiesiny doustne.
- Leczenie należy rozpocząć jak najszybciej po pojawieniu się pierwszych objawów – to zwiększa skuteczność leku.
Przy stosowaniu miejscowym (krem) – aplikować na zmienioną skórę 4–5 razy na dobę, najlepiej przy pierwszych objawach (pieczenie, swędzenie).
Dawkowanie rano vs wieczorem
- Lek przyjmuje się zwykle w równych odstępach czasu – co 4, 6 lub 8 godzin, w zależności od wskazania i zalecenia lekarza.
- Ważne jest utrzymanie stałego poziomu leku we krwi – dlatego preparat najlepiej przyjmować zgodnie z harmonogramem, także w godzinach wieczornych.
- Zalety przyjmowania rano: łatwiejsze włączenie do nawyków codziennych, mniejsze ryzyko pominięcia dawki.
- Zalety przyjmowania wieczorem: można zastosować w terapii długoterminowej (np. profilaktycznej), częstość działań niepożądanych nie różni się istotnie.
- Porada: Ustaw przypomnienie w telefonie, by nie zapomnieć o dawce!
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo?
- Aciclovir można przyjmować niezależnie od posiłków – jedzenie nie wpływa istotnie na jego biodostępność.
- W polskiej diecie ważne jest dbanie o odpowiednie nawodnienie, szczególnie podczas gorących miesięcy i przyjmowania leków.
- Jeśli lek powoduje dolegliwości żołądkowe, warto przyjmować go razem z lekkim posiłkiem.
- Krem: niewielką ilość wcierać na wcześniej umytą, osuszoną zmianę chorobową.
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Typ interakcji | Szczegóły |
| Pokarm | Niewielkie znaczenie kliniczne, lek można przyjmować niezależnie od posiłków. |
| Alkohol | Brak istotnych interakcji, ale przy dużych dawkach zaleca się ograniczenie spożycia alkoholu. |
| Leki | - Probenecyd, cymetydyna: mogą zwiększać stężenie acyklowiru we krwi.
- Lit: ryzyko nasilenia działania toksycznego.
- Leki nefrotoksyczne (aminoglikozydy, cyklosporyna, takrolimus): wzrost ryzyka uszkodzenia nerek.
|
Wskazania do stosowania
| Wskazanie | Status (PL) | Opis |
| Leczenie opryszczki wargowej i narządów płciowych (Herpes simplex) | Oficjalne | Krótkotrwała lub nawracająca. |
| Półpasiec (zoster) | Oficjalne | Leczenie dorosłych i dzieci powyżej 12 lat. |
| Leczenie ciężkich zakażeń HSV u osób z obniżoną odpornością | Oficjalne | Np. pacjenci onkologiczni, po przeszczepach. |
| Profilaktyka zakażeń HSV u osób z immunosupresją | Oficjalne | Stosowana w zapobieganiu nawrotom przy długotrwałej immunosupresji. |
| Leczenie ospy wietrznej | Off-label | Stosowane u dorosłych, młodzieży oraz dzieci z grup ryzyka (po konsultacji z lekarzem). |
Dawkowanie wg wskazań klinicznych
| Wskazanie | Dorośli | Dzieci | Seniorzy (65+) |
| Opryszczka wargowa/narządów płciowych | 200 mg 5x/dobę przez 5 dni | 200 mg 5x/dobę (od 2 r.ż.) | 200 mg 5x/dobę, dostosować do funkcji nerek |
| Półpasiec | 800 mg 5x/dobę przez 7 dni | 800 mg 4x/dobę (dzieci >6 r.ż.) | 800 mg 4-5x/dobę, ostrożnie przy niewydolności nerek |
| Profilaktyka HSV | 200 mg 2-4x/dobę wg zaleceń | Indywidualne ustalenia | 200 mg 2-4x/dobę, kontrola czynności nerek |
| Leczenie miejscowe kremem | Cienka warstwa na zmienioną skórę 4–5x/dobę przez 5 dni |
Profil bezpieczeństwa i skutki uboczne
| Częstość | Objawy | Postępowanie |
| Bardzo często (>10%) | Bóle głowy, nudności | Ustępują samoistnie, nawadniać organizm |
| Często (1–10%) | Bóle brzucha, wysypka, świąd, zmęczenie | Jeśli nasilone – konsultacja z lekarzem |
| Rzadko (0,1–1%) | Objawy neurologiczne (dezorientacja, drżenie), uszkodzenie nerek | Pilna konsultacja lekarska i odstawienie leku |
| Bardzo rzadko (<0,1%) | Reakcje alergiczne (anafiksja), pokrzywka | Natychmiastowa pomoc medyczna |
- Przy stosowaniu kremu: rzadko pieczenie, świąd, zaczerwienienie skóry. Objawy szybko ustępują.
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania
- Przyjmuj lek regularnie o stałych porach, nawet jeśli poczujesz poprawę.
- Nie przerywaj terapii bez konsultacji z lekarzem, nawet gdy objawy ustąpią.
- Przechowuj lek w miejscu niedostępnym dla dzieci, w temperaturze poniżej 25°C.
- W przypadku pominięcia dawki – nie bierz podwójnej dawki, tylko kontynuuj zgodnie z harmonogramem.
- Stosuj się do zaleceń farmaceuty i lekarza oraz do informacji z ulotki produktu.
Alternatywne opcje leczenia (leki refundowane przez NFZ)
- Walacyklowir (Valtrex, Valaciclovir Polpharma): Prolek acyklowiru, lepsza biodostępność; tabletki 500 mg, 1000 mg, stosowane rzadziej (1–2x/dobę). Refundacja dla wybranych wskazań.
- Famcyklowir (Famvir): Skuteczny w opryszczce i półpaścu, wygodny schemat dawkowania (2–3x/dobę). Dostępność ograniczona, refundacja dla części wskazań.
- Brak refundacji: Kremy oraz zawiesiny acyklowiru nie są obecnie refundowane.
- Zalety acyklowiru: Szerokie doświadczenie kliniczne, skuteczność, niska cena.
- Wady: Częstsze dawkowanie, niska biodostępność doustna wobec walacyklowiru.
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Rejestracja: Lek zarejestrowany przez Prezesa URPL (Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych) – aktualne rejestracje na stronie URPL
- Wymagana recepta: Wszystkie postacie acyklowiru z wyjątkiem kremu 5% dostępne wyłącznie z przepisu lekarza.
- Refundacja: Wybrane postacie refundowane przez NFZ zgodnie z obwieszczeniem Ministra Zdrowia – najnowsza lista refundacyjna: link
Najnowsze badania i wskazówki kliniczne (2022–2025)
- Zalecenia Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego (aktualizacja 2024): Acyklowir pierwszego wyboru w leczeniu opryszczki i półpaśca zarówno u dorosłych, jak i dzieci.
- Praca naukowa (Rutkowski i wsp., „Leczenie zakażeń HSV – rekomendacje 2023”): Potwierdzono skuteczność krótkich, 5-dniowych kursów – nie ma potrzeby wydłużania terapii u osób immunokompetentnych.
- Badanie międzynarodowe (Lancet Infectious Diseases 2022): Walacyklowir jest wygodniejszy praktycznie przy równoważnej skuteczności, ale acyklowir nadal rekomendowany w profilaktyce u osób z immunosupresją.
- Nadzór polskich służb farmakowigilancji (URPL 2023): Bardzo niska liczba ciężkich działań niepożądanych w stosunku do ogólnej liczby przepisywanych dawek.
Dostępność i dostawa
| Kuracja/opakowanie | Ilość dawek/tabletek | Orientacyjna cena* (PLN) | Średni czas dostawy |
| Heviran 400 mg | 30 tabletek | 13–18 | Główne miasta: 24 h / Mniejsze miejscowości: 1–2 dni |
| Aciclovir Hasco 200 mg | 25 tabletek | 7–11 | Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań: 24 h |
| Krem 5% 2 g | 1 tuba | 7–10* | Dostępność: W praktycznie każdej aptece stacjonarnej |
*Podane ceny są orientacyjne i mogą się zmieniać w zależności od sieci aptek i lokalizacji.
FAQ – najczęstsze pytania pacjentów
- Czy acyklowir można stosować u dzieci?
Tak, u dzieci powyżej 2. roku życia, przy określonych wskazaniach i dawkowaniu ustalanym przez lekarza. - Czy mogę prowadzić samochód podczas terapii acyklowirem?
Lek rzadko powoduje objawy wpływające na koncentrację, ale w razie wystąpienia zawrotów głowy lub zmęczenia należy zachować ostrożność. - Jak długo stosuje się acyklowir w typowej infekcji opryszczką?
Standardowa kuracja trwa zwykle 5 dni, ale może być wydłużona u osób z ciężkim przebiegiem lub osłabioną odpornością. - Czy acyklowir można stosować w ciąży?
Decyzję podejmuje lekarz. W sytuacjach zagrożenia płodu (np. opryszczka narządów płciowych) acyklowir bywa zalecany. Zawsze należy poinformować lekarza o ciąży. - Czy lek można łączyć z innymi lekami na przeziębienie/grypę?
Tak, acyklowir nie wchodzi w poważne interakcje z większością popularnych leków OTC, ale zawsze warto skonsultować się z farmaceutą przed połączeniem terapii.
