Metformina (Metforminum hydrochloridum) – kompleksowy opis leku dla pacjentów
Farmakokinetyka
- Wchłanianie: Po podaniu doustnym, biodostępność wynosi ok. 50–60%, początek działania po 1–2 godz.
- Szczytowe stężenie: Po ok. 2,5 godz. (tabletki o natychmiastowym uwalnianiu); 4–8 godz. (preparaty o przedłużonym uwalnianiu)
- Metabolizm: Nie ulega przemianom w wątrobie, wydzielana niezmieniona
- Wydalanie: Głównie przez nerki (filtracja kłębuszkowa i sekrecja kanalikowa)
- Czas działania: Ok. 6–12 godz. (postać zwykła); do 24 godz. (postać o przedłużonym uwalnianiu)
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
Metformina jest lekiem pierwszego wyboru w leczeniu cukrzycy typu 2 u dorosłych, a coraz częściej również u dzieci i młodzieży. Stosowana jest zarówno samodzielnie, jak i w połączeniu z innymi lekami przeciwcukrzycowymi. Typowa dawka początkowa wynosi 500 mg 1–2 razy dziennie (najczęściej rano i wieczorem), następnie dawkę stopniowo się zwiększa, w zależności od tolerancji, aż do 2000–3000 mg na dobę (podzielone dawki). Odpowiednie stosowanie leku, zgodnie z zaleceniami lekarza lub farmaceuty, zdecydowanie poprawia skuteczność leczenia. W polskich realiach, metformina jest bardzo dostępna (wielu producentów, różne opakowania), łatwo refundowana, a jej cena jest niska, co sprzyja regularności terapii i minimalizuje ryzyko przerw w leczeniu.
Dawkowanie rano vs wieczorem
- Rano: Przyjmowanie preparatu rano sprzyja łatwej pamięci o leku, może być wskazane przy stosowaniu 1x dziennie (preparaty XR); zalecane szczególnie dla osób aktywnych zawodowo.
- Wieczorem: Przyjmowanie na noc (gł. tabl. o przedłużonym uwalnianiu) pozwala ograniczyć wzrost glikemii naczczo; zmniejsza także ryzyko żołądkowo-jelitowych działań niepożądanych przy wyższym dawkowaniu.
- Wskazówki: Ważna jest regularność i ustalony rytm – najlepiej przyjmować lek zawsze o tej samej porze, z głównym posiłkiem lub bezpośrednio po nim.
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo
Metforminę należy przyjmować wraz z posiłkiem lub bezpośrednio po nim. Pozwala to ograniczyć ryzyko niepożądanych objawów ze strony przewodu pokarmowego (nudności, biegunki). Polskie śniadania (kanapka, nabiał, owsianka) i/lub obiad są idealnymi okazjami do zażycia leku. Nie należy przyjmować leku na czczo
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Substancja / Grupa | Rodzaj interakcji | Zalecenia |
|---|---|---|
| Alkohol | Zwiększone ryzyko kwasicy mleczanowej | Unikać nadmiernego spożycia, nie pić alkoholu na czczo |
| Leki moczopędne (np. furosemid) | Zaburzenia czynności nerek | Kontrola funkcji nerek, konsultacja lekarska |
| GKS, β2-mimetyki, leki przeciwpsychotyczne | Zwiększony poziom cukru | Monitorować glikemię, ew. modyfikacja dawki |
| Jodowane środki kontrastowe | Ryzyko ostrej niewydolności nerek / kwasicy | Odstawić metforminę 48h przed i po badaniu |
| Inne leki przeciwhiperglikemiczne | Możliwe nasilenie działania | Monitorować objawy hipoglikemii |
| Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) | Możliwość upośledzenia funkcji nerek | Monitorować funkcję nerek, nie nadużywać |
Wskazania
| Wskazanie | Oficjalne (URPL/NFZ) | Off-label (przykłady z literatury klinicznej) |
|---|---|---|
| Cukrzyca typu 2 (dorośli, dzieci >10 r.ż.) | Tak | - |
| Stan przedcukrzycowy (nietolerancja glukozy, insulinooporność) | Nie | Możliwe stosowanie off-label |
| PCOS (zespół policystycznych jajników) | Nie | Często zalecane przez endokrynologów, off-label |
| Cukrzyca ciążowa | Nie (oficjalnie wskazana insulina) | Stosowana off-label, wyłącznie pod kontrolą specjalisty |
| Stłuszczenie wątroby (NAFLD) | Nie | Doniesienia naukowe, zastosowanie indywidualne |
Dawkowanie wg wskazań klinicznych
| Wskazanie / Grupa | Początkowa dawka | Dawka docelowa | Maksymalna dawka dobowa |
|---|---|---|---|
| Dorośli (cukrzyca typu 2) | 500–850 mg 1x/d lub 2x/d | 1000 mg 2x/d | 3000 mg |
| Dzieci (po 10 r.ż.) | 500 mg 1x/d | 500–1000 mg 2x/d | 2000 mg |
| Seniorzy (>65 lat)* | 500 mg 1x/d | Ostrożnie zwiększać wg tolerancji | Górna granica wg funkcji nerek |
| PCOS (off-label) | 500 mg 1x/d | 500–850 mg 2x/d | 2000 mg** |
Profil bezpieczeństwa / skutki uboczne
| Częstość | Skutki uboczne | Wskazówki |
|---|---|---|
| Bardzo często (>10%) | Biegunka, nudności, ból brzucha, brak apetytu, metaliczny posmak w ustach | Zazwyczaj ustępują po 1–2 tyg. Kontynuować leczenie, stopniowo zwiększać dawkę |
| Często (1–10%) | Wymioty, wzdęcia, utrata masy ciała, obniżenie poziomu wit. B12 | Regularna dieta, ewentualna suplementacja przy długotrwałym stosowaniu |
| Rzadko (<0,1%) | Kwasica mleczanowa (stan zagrożenia życia!) | Wyjątkowa ostrożność u osób z chorobami nerek, wątroby, ciężkimi infekcjami |
| Bardzo rzadko | Reakcje skórne (pokrzywka), zaburzenia smaku | Zgłosić niepokojące objawy lekarzowi |
- Nie powoduje hipoglikemii (za wyjątkiem stosowania razem z innymi lekami/insuliną)
- Hipo- lub hiperwitaminoza B12 może pojawiać się przy wieloletnim stosowaniu
- Kwasica mleczanowa - bardzo rzadka, ale potencjalnie groźna; głównie u osób z upośledzoną nerkową eliminacją leku
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania
- Przyjmować lek z głównym posiłkiem (śniadanie, obiad, kolacja) lub zaraz po jedzeniu
- Nie dzielić i nie kruszyć tabletek o przedłużonym uwalnianiu
- Nie przekraczać dawek zaleconych przez lekarza
- W przypadku pominięcia dawki – przyjąć podczas następnego posiłku; nie stosować podwójnej dawki
- Regularnie kontrolować poziom cukru we krwi i czynność nerek (minimum 1x w roku; częściej u seniorów)
- Unikać alkoholu, szczególnie w dużych ilościach i na czczo
- Informować każdorazowo lekarza o wszystkich innych przyjmowanych lekach – szczególnie przed badaniem kontrastowym czy długotrwałą terapią NLPZ!
- Przy długotrwałym stosowaniu kontrolować poziom wit. B12 we krwi
- W przypadku wystąpienia nagłego bólu mięśni, osłabienia, pogorszenia oddechu, należy pilnie zgłosić się do lekarza (ryzyko kwasicy mleczanowej)
Alternatywne opcje leczenia: leki refundowane przez NFZ
- Inhibitory SGLT2 (flozyny) – empagliflozyna, dapagliflozyna (efekt moczopędny i ochronny dla nerek; wyższa cena, coraz szersze wskazania refundacyjne)
- Analogi GLP-1 – semaglutyd, dulaglutyd (efekt redukujący masę ciała; stosowane iniekcyjnie, droższe, refundacja w wybranych wskazaniach)
- Pochodne sulfonylomocznika (gliklazyd, glimepiryd) – możliwe ryzyko hipoglikemii, przystępna cena, refundacja szeroka
- Insulina – niezbędna w zaawansowanej lub niewyrównanej cukrzycy
- Inhibitory DPP-4 (gliptyny) – sitagliptyna, widagliptyna (dobra tolerancja, skuteczność umiarkowana, refundacja ograniczona)
- Akarboza – lek obniżający wchłanianie glukozy, rzadziej stosowany, refundowany
Wyboru terapii powinien dokonywać lekarz po ocenie czynników ryzyka, zaawansowania choroby, chorób współistniejących i preferencji pacjenta.
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
Metformina jest dopuszczona do obrotu jako lek na receptę (Rp), kontrolowany przez URPL (Urzad Rejestracji Produktów Leczniczych), refundowany decyzją Ministra Zdrowia (MZ) w ramach programów i leczenia cukrzycy typu 2 oraz u dzieci od 10 roku życia (szczegóły w wykazach refundacyjnych NFZ). W przypadku wskazań off-label lub innych niż cukrzyca refundacja nie przysługuje
Najnowsze badania i wytyczne kliniczne (2022–2025)
Najnowsze zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD 2024) i międzynarodowych organizacji (ADA/EASD 2023–24) potwierdzają, że metformina pozostaje lekiem pierwszego wyboru
Dostępność i dostawa
| Opakowanie | Liczba tabletek | Przykładowa cena detaliczna (PLN)* | Czas dostawy (dni robocze) – Warszawa | Czas dostawy (dni robocze) – Kraków | Czas dostawy (dni robocze) – Gdańsk | Czas dostawy (dni robocze) – Poznań | Czas dostawy (dni robocze) – Wrocław |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Siofor 850 mg | 60 | 6,50–12,50 | 1 | 1–2 | 2 | 1–2 | 1–2 |
| Metformax XR 1000 mg | 30 | 7,50–15,00 | 1 | 1–2 | 2 | 1–2 | 1–2 |
| Glucophage 500 mg | 60 | 8,00–14,00 | 1 | 1–2 | 2 | 1–2 | 1 |
FAQ – najczęstsze pytania pacjentów
- Czy metforminę można przyjmować długotrwale?
Tak, metformina może być stosowana przez wiele lat, o ile funkcja nerek jest prawidłowa i nie występują istotne skutki uboczne. Zaleca się coroczną kontrolę badań laboratoryjnych. - Czy lek ten można przyjmować w czasie ciąży?
Oficjalnie, metformina nie jest wskazana u kobiet w ciąży w leczeniu cukrzycy ciążowej (tu lekiem pierwszego wyboru jest insulina), jednak w niektórych przypadkach lek stosowany jest off-label pod ścisłą kontrolą lekarza. - Czy muszę zmienić dietę stosując metforminę?
Tak, dieta o niskim indeksie glikemicznym, spożywanie pełnowartościowych posiłków i unikanie alkoholu przyczyniają się do skuteczniejszego leczenia. Konsultacja dietetyczna jest zalecana. - Co zrobić, jeśli zapomnę przyjąć dawkę?
W przypadku pominięcia dawki należy przyjąć ją podczas następnego głównego posiłku; nie należy przyjmować podwójnej dawki! - Czy mogę prowadzić samochód i obsługiwać maszyny przyjmując metforminę?
Tak, metformina sama w sobie nie upośledza sprawności psychofizycznej, jednak w przypadku stosowania razem z innymi lekami przeciwcukrzycowymi należy uważać na objawy hipoglikemii.
