Podstawowe informacje o produkcie
Dla specjalisty:
Teofilina to metyloksantyna, inhibitor fosfodiesterazy (PDE) zwiększający stężenie cAMP w komórkach mięśni gładkich oskrzeli, co prowadzi do ich rozkurczu. Hamuje również uwalnianie mediatorów stanu zapalnego z komórek tucznych. W dawkach terapeutycznych ma działanie stymulujące ośrodek oddechowy oraz słabe właściwości diuretyczne.
Farmakokinetyka
- Wchłanianie: Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Biodostępność doustna wynosi ok. 90–100%.
- Metabolizm: Głównie w wątrobie (CYP1A2, częściowo CYP2E1). Interakcje z innymi lekami mogą znacząco zmieniać stężenie teofiliny we krwi.
- Wydalanie: Przede wszystkim jako metabolity z moczem. Niewielka część w postaci niezmienionej.
- Czas działania: Ok. 8–12 godzin dla postaci o przedłużonym uwalnianiu. Wskazana kontrola stężenia we krwi (zwłaszcza u osób starszych/dzieci).
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
Teofilina jest wykorzystywana u pacjentów z astmą i POChP, szczególnie jeśli standardowe leczenie wziewne jest niewystarczające. Często stosuje się tabletki o przedłużonym uwalnianiu, by zapewnić stałe stężenie leku. W polskich warunkach leczenie rozpoczyna i monitoruje zwykle pulmonolog lub internista.
- Tabletki należy przyjmować w całości, nie rozgryzać.
- Regularność zażywania (co 12 lub 24 godziny) – klucz dla skuteczności.
- Leczenie kontroluje lekarz, czasami zleca oznaczenie poziomu teofiliny we krwi.
- Unikać nagłego odstawienia.
W praktyce polskiej teofilina jest stosowana najczęściej jako terapia wspomagająca, lub gdy nie można zastosować innych nowoczesnych leków wziewnych objętych refundacją.
Dawkowanie rano vs wieczorem – aspekty praktyczne
Teofilinę o przedłużonym uwalnianiu można przyjmować raz lub dwa razy na dobę. Wybór godzin zależy od zaleceń lekarza oraz indywidualnej tolerancji.
- Poranne podanie sprzyja aktywności w ciągu dnia, zmniejszając ryzyko bezsenności.
- Wieczorne podanie (lub dawka podzielona) może pomagać nocnym objawom astmy/POChP, ale rośnie ryzyko działań niepożądanych ze strony układu nerwowego (pobudzenie, bezsenność).
Zaleca się stałe godziny przyjmowania i unikanie dawek po 18:00, jeśli występują zaburzenia snu.
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo?
Teofilinę można przyjmować niezależnie od posiłków, jednak stosowanie z jedzeniem (lekki posiłek, typowy dla polskiej kuchni: kanapka, jogurt) może zmniejszyć prawdopodobieństwo dolegliwości żołądkowych. Unikaj bardzo tłustych posiłków (mogą wydłużać uwalnianie leku i wpływać na stężenie we krwi).
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Czynnik | Ryzyko interakcji / zalecenia |
|---|---|
| Kawa, herbata, kakao (kofeina) | Może nasilać działania niepożądane → ograniczyć spożycie |
| Alkohol | Może nasilać objawy uboczne i zmieniać metabolizm teofiliny |
| Antybiotyki (makrolidy, fluorochinolony) | Hamują metabolizm teofiliny – ryzyko przedawkowania |
| Leki przeciwpadaczkowe | Przyspieszają metabolizm, mogą osłabiać działanie teofiliny |
| Pokarmy grillowane, dieta wysokobiałkowa | Mogą zwiększać metabolizm teofiliny |
| Palenie papierosów | Przyspiesza eliminację teofiliny (możliwe większe dawki u palaczy) |
Wskazania – oficjalne i off-label
| Wskazanie | Status rejestracji w Polsce | Uwagi |
|---|---|---|
| Leczenie astmy oskrzelowej | Oficjalne | Dodatek do terapii wziewnej |
| Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) | Oficjalne | Terapia wspomagająca |
| Zespół hipowentylacji pęcherzykowej (off-label) | Off-label | Stosowane w wyjątkowych przypadkach |
| Przerostowa kardiomiopatia nieobsługująca się (off-label) | Off-label | Wyjątkowo u pacjentów dorosłych |
Dawkowanie wg wskazań klinicznych
| Grupa pacjentów | Dawkowanie początkowe | Dawkowanie maksymalne | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Dorośli (typowo masa ciała 60–70 kg) | 200 mg co 12h (od 5–7 mg/kg mc./dobę) | Do 900 mg/dobę | Konieczność monitorowania stężenia leku we krwi (therapeutic range: 10–20 mcg/ml) |
| Dzieci (po 6. roku życia) | 10 mg/kg mc./dobę w 2 dawkach podzielonych | Ostrożnie: indywidualizacja dawkowania | Monitorowanie objawów i stężenia |
| Seniorzy (>65 lat) | Rozpocząć od 100 mg co 12h | Rzadko dawki >400 mg/dobę | Wydłużony czas eliminacji, większe ryzyko działań niepożądanych |
| Niewydolność nerek/wątroby | Dose adjustment required (niższe dawki) | Indywidualizacja | Ścisła kontrola |
Profil bezpieczeństwa i możliwe skutki uboczne
| Częstość | Działanie niepożądane | Postępowanie |
|---|---|---|
| Bardzo często (≥1/10) | Bóle głowy, bezsenność, rozdrażnienie, nudności, biegunka | Dostosować dawkę, skonsultować z lekarzem |
| Często (≥1/100, <1/10) | Kołatanie serca, zaburzenia rytmu, drżenia mięśniowe | Może wymagać odstawienia leku |
| Rzadko (<1/1 000) | Napady drgawek, ciężkie reakcje alergiczne | Pilna interwencja medyczna |
| Szczególne ostrzeżenia | Szybkie objawy przedawkowania: pobudzenie, wymioty, tachykardia | Należy natychmiast zgłosić się do izby przyjęć |
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania (porady farmaceuty)
- Przyjmuj lek zgodnie z zaleceniami lekarza i nie przekraczaj dawek.
- Nie pomijaj dawek. W przypadku pominięcia – przyjmij jak najszybciej, ale nie podwajaj kolejnej dawki.
- Utrzymuj podobne godziny przyjmowania leku.
- Obserwuj organizm – każda nietypowa reakcja (kołatanie serca, drgawki) wymaga natychmiastowej konsultacji.
- Przynajmniej raz w roku wykonaj badania kontrolne (stężenie teofiliny, morfologia, enzymy wątrobowe).
- Poinformuj lekarza o wszystkich aktualnie przyjmowanych lekach i suplementach.
- Jeśli palisz tytoń – zgłoś to lekarzowi, może być konieczna modyfikacja dawki.
- Nie prowadź samochodu w przypadku wystąpienia działań niepożądanych wpływających na koncentrację.
Alternatywne opcje leczenia (leki refundowane przez NFZ)
- Leki wziewne długodziałające (LABA, LAMA): Salmeterol, Formoterol, Tiotropium, Umeclidinium—uznawane za bezpieczniejsze, mniejsze ryzyko działań niepożądanych, refundacja w POChP i astmie.
- Kortykosteroidy wziewne: Budesonid, Flutikazon—terapia podstawowa astmy, refundacja przez NFZ.
- Montelukast: Antagonista receptora leukotrienowego, stosowany u dzieci i dorosłych z niewystarczającą kontrolą astmy. Refundacja zgodnie z listą NFZ.
- Leczenie biologiczne (omalizumab, mepolizumab): Astma ciężka, refundacja po spełnieniu szczegółowych kryteriów NFZ.
Zalety alternatyw:
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Teofilina jest produktem leczniczym zarejestrowanym w Polsce przez URPL (Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych).
- Status: Wydawany na receptę (Rx).
- Refundacja: Uzależniona od wskazań, najczęściej przewlekła obturacyjna choroba płuc i astma oskrzelowa, obowiązują limity dopłat ustalone przez NFZ oraz decyzje Ministra Zdrowia.
- Stosowanie off-label wymaga indywidualnej decyzji lekarza i nie podlega refundacji.
- W celu uzyskania refundacji należy dostarczyć receptę z odpowiednim oznaczeniem wskazania.
Najnowsze badania i wytyczne kliniczne (2022–2025)
- Polskie Towarzystwo Chorób Płuc (PTChP) 2023: Teofilina rozważana jedynie jako lek wspomagający u pacjentów, którzy nie tolerują terapii wziewnej lub mają utrudniony dostęp do nowoczesnych terapii (PTChP 2023).
- Global Initiative for Asthma (GINA 2024): Zaleca unikanie teofiliny jako leczenia podstawowego ze względu na wąskie okno terapeutyczne i potencjał poważnych działań niepożądanych (GINA 2024).
- Badania polskie (2022–2024): Analizy przypadków wykazują wyższe ryzyko działań niepożądanych przy nieregularnym stosowaniu oraz znaczenie monitorowania poziomu teofiliny u osób starszych i dzieci.
- Rekomendacja EMA (2022): Podtrzymała konieczność oznaczania stężenia teofiliny w surowicy w trakcie leczenia oraz ścisłej obserwacji pacjentów w starszym wieku.
Dostępność i dostawa
- Dostępność: Większość aptek stacjonarnych posiada teofilinę, szczególnie duże opakowania o przedłużonym uwalnianiu (60, 100 lub 120 tabletek).
- Możliwość zamówienia na receptę w aptece internetowej.
- Orientacyjna cena (2024): od 15 zł za 60 tabletek 200 mg (refundacja obniża cenę nawet do 4–8 zł).
| Miasto | Czas dostawy (apteka internetowa) |
|---|---|
| Warszawa | 1–2 dni robocze |
| Kraków | 1–2 dni robocze |
| Poznań | 2 dni robocze |
| Wrocław | 1–2 dni robocze |
| Trójmiasto | 2–3 dni robocze |
| Miasta powiatowe | 2–3 dni robocze (czasem dłużej) |
FAQ – najczęściej zadawane pytania
1. Czy teofilinę można stosować razem z kawą?
Nie zaleca się równoczesnego spożywania dużych ilości kawy lub napojów energetycznych podczas terapii teofiliną, ponieważ oba produkty zawierają kofeinę, co może zwiększać ryzyko działań niepożądanych.
2. Co zrobić, gdy zapomnę przyjąć tabletkę?
Przyjmij pominiętą dawkę jak najszybciej, chyba że zbliża się czas kolejnej – wtedy pomiń zapomnianą i kontynuuj zgodnie z harmonogramem. Nie podwajaj dawki.
3. Czy teofilina jest odpowiednia dla dzieci?
Może być stosowana u dzieci powyżej 6. roku życia, ale tylko zgodnie z indywidualnymi zaleceniami lekarza i pod ścisłym nadzorem – dawkowanie ustalane jest na podstawie masy ciała i wskazań klinicznych.
4. Jak długo można stosować teofilinę?
Lek można przyjmować przez wiele miesięcy lub lat, jeżeli jest skuteczny i dobrze tolerowany. Długość terapii zależy od stanu zdrowia i odpowiedzi na leczenie – to decyzja lekarza prowadzącego.
5. Czy istnieją tańsze lub bezpieczniejsze alternatywy?
Tak, większość pacjentów z astmą lub POChP korzysta z leków wziewnych refundowanych przez NFZ – są one zwykle bezpieczniejsze i lepiej tolerowane niż teofilina.
