Chloromycetin (Chloramfenikol) – kompleksowy opis leku dla pacjentów
Farmakokinetyka
Chloramfenikol po podaniu doustnym dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego (biodostępność ok. 80–90%). Lek przenika do większości tkanek, w tym do płynu mózgowo-rdzeniowego, oraz przekracza barierę łożyska. Metabolizowany jest głównie w wątrobie do nieaktywnych metabolitów (glukuronidacja) i wydalany przez nerki. Czas półtrwania:
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
W Polsce Chloramfenikol stosowany jest przede wszystkim miejscowo – jako krople i maść do oczu (w bakteryjnym zapaleniu spojówek, jaglicy, zakażeniach brzegów powiek) oraz - rzadziej - do uszu. Stosowanie doustne lub dożylne jest zarezerwowane dla ciężkich zakażeń bakteryjnych np. duru brzusznego czy sepsy, gdy inne antybiotyki są nieskuteczne lub przeciwwskazane.
- Typowe dawki (miejscowo): 1–2 krople do chorego oka co 2–4 godziny (dzieci i dorośli).
- Douste/doustnie: 50–100 mg/kg masy ciała/dobę w 4 dawkach podzielonych (dzieci), 500 mg co 6 godzin (dorośli) – wyłącznie na zlecenie lekarza.
Nie należy stosować preparatu dłużej niż 7–10 dni bez kontroli lekarskiej. Ze względu na potencjalnie poważne działania niepożądane, nie jest polecany do samodzielnego leczenia czy profilaktyki! Przed zastosowaniem należy upewnić się, że infekcja ma podłoże bakteryjne.
Dawkowanie: rano vs. wieczorem
- Postać miejscowa (krople, maść): Dawkowanie powinno być równomiernie rozłożone w ciągu dnia. W cięższych przypadkach, pierwsze 24–48 godzin leczenie zwykle obejmuje aplikację co 2–4 godziny (nawet w nocy), później co 6 godzin.
- Zalety regularności: Systematyczne podawanie leku gwarantuje wysokie stężenie terapeutyczne i skuteczność terapii.
- Wskazówki: Staraj się utrzymać równe odstępy między dawkami, np. godz. 7:00, 13:00, 19:00, 23:00. Maść stosować najlepiej na noc – wydłuża działanie i chroni oko.
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo
Miejscowo:
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Substancja / czynnik | Charakter interakcji | Zalecenia |
|---|---|---|
| Alkohol | Może nasilać działania niepożądane (np. zaburzenia funkcji wątroby, toksyczność) | Unikać spożywania alkoholu podczas leczenia |
| Pokarm | Niewielki wpływ na wchłanianie (doustnie) | Środek można stosować z jedzeniem lub na czczo |
| Leki hamujące czynność szpiku (np. cytostatyki, sulfonamidy, tiamazol, leki przeciwwirusowe) | Zwiększone ryzyko działań hematologicznych | Unikać łączenia, monitorować morfologię krwi |
| Leki przeciwzakrzepowe (warfaryna, acenokumarol) | Wydłużone działanie antykoagulantów | Monitorować wskaźniki krzepnięcia, ewentualna korekta dawki |
| Leki indukujące enzymy wątrobowe (fenytoina, fenobarbital, karbamazepina) | Obniżenie stężenia chloramfenikolu | Może wymagać korekty dawki |
Wskazania (zgodne z rejestracją i off-label)
| Wskazanie | Status w Polsce | Opis |
|---|---|---|
| Bakteryjne zakażenia spojówki i worka spojówkowego | Oficjalne | Krople i maść do oczu |
| Bakteryjne zakażenia zewnętrznego ucha | Oficjalne | Krople do uszu |
| Jaglica, zapalenie brzegów powiek | Oficjalne | Miejscowo (okulistyka) |
| Dur brzuszny, inne ciężkie zakażenia bakteryjne (salmonellozy, riketsjozy) | Oficjalne | Podanie doustne/dożylne; zarezerwowane dla przypadków opornych |
| Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (np. wg MZ 2018) | Off-label | Stosowanie wyłącznie w razie nieskuteczności terapii standardowej |
Dawkowanie wg wskazań klinicznych
| Wskazanie | Dorośli | Dzieci | Pacjenci w podeszłym wieku |
|---|---|---|---|
| Krople do oczu/uszu | 1-2 krople co 2-4h, potem co 6h przez 7 dni | Jak u dorosłych | Jak u dorosłych, ale z ostrożnością ze względu na pogorszoną funkcję nerek i wątroby |
| Maść do oczu | Cienka warstwa do worka spojówkowego 2-4x na dobę | Jak u dorosłych | Jak u dorosłych |
| Doustnie | 500 mg co 6h (max 4g/dobę) | 50-100 mg/kg mc/dobę w 4 dawkach | Zmniejszona dawka, monitorować czynność wątroby/nerek |
Profil bezpieczeństwa/skutki uboczne
- Częste:
- Podrażnienie, pieczenie, łzawienie (po podaniu miejscowym)
- Lekkie zaczerwienienie spojówki
- Rzadkie, ale poważne:
- Agranulocytoza, pancytopenia, niedokrwistość aplastyczna (może utrzymywać się tygodnie, miesiące po zakończeniu terapii!)
- Poważna toksyczność hematologiczna ("zespół szarego dziecka" u noworodków)
- Objawy uczuleniowe: wysypka, świąd, wstrząs anafilaktyczny
- Wymioty, biegunka, nudności (p.o.)
- Wskazówki:
- Unikać stosowania u noworodków i niemowląt bez ścisłego nadzoru lekarskiego
- Podczas terapii ogólnoustrojowej konieczne monitorowanie morfologii krwi co 2–3 dni
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania w Polsce
- Przestrzegaj czasu i schematu podania – aplikuj lek zgodnie z zaleceniami lekarza albo farmaceuty.
- Stosuj leczenie ściśle przez określony czas – nawet jeśli objawy ustąpią wcześniej.
- Pamiętaj o higienie: myj ręce przed i po użyciu kropli/maści.
- Nie dotykaj końcówką opakowania do oka lub skóry, by nie zanieczyścić preparatu.
- Po otwarciu krople są ważne 28 dni – przechowuj je w lodówce (2–8°C), jeśli producent nie zaleci inaczej.
- Nie stosuj preparatu dłużej niż 7–10 dni bez nadzoru lekarskiego (ryzyko nadkażeń, oporności, powikłań).
- Doustne/doustnie i dożylne – wyłącznie na wyraźne zlecenie lekarza! Nie stosować profilaktycznie.
Alternatywne opcje leczenia (leki refundowane przez NFZ – porównanie)
- Fuzidyna (Fucidin): maść, krople – podobna skuteczność w zakażeniach gronkowcowych, mniej działań hematologicznych; refundowana dla osób do 18 r.ż.
- Tobramycyna (Tobrex, Tobrin): szerokie spektrum, niskie ryzyko uszkodzenia szpiku; refundowana dla dzieci i dorosłych w określonych wskazaniach okulistycznych.
- Gentamycyna: silniejszy efekt bakteriobójczy, lecz ryzyko ototoksyczności. Refundowana przy określonych zakażeniach okulistycznych.
- Erytromycyna (maść): lek z grupy makrolidów; bezpieczny u kobiet w ciąży, refundowany przez NFZ u dzieci.
- Porównawczo: Alternatywy są preferowane w terapii przewlekłej i u osób z ryzykiem uszkodzenia szpiku.
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Status rejestracyjny: zarejestrowany (URPL, MZ) do stosowania miejscowego i ogólnoustrojowego w określonych wskazaniach. Aktualną listę preparatów dopuszczonych do obrotu w Polsce można sprawdzić na stronie URPL (urpl.gov.pl).
- Refundacja: wybrane preparaty (miejscowe i doustne) są refundowane, szczególnie dla dzieci <18 r.ż. i w określonych wskazaniach (wg listy leków refundowanych NFZ).
- Wymagania dot. recepty: Lek dostępny wyłącznie na receptę, z uwzględnieniem dawkowania i wskazań dokumentowanych przez lekarza.
Najnowsze badania i wskazówki kliniczne (2022–2025)
Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Okulistycznego (2023) i Rekomendacjami NFZ (2024), chloramfenikol pozostaje lekiem II wyboru w terapii zakażeń powierzchni oka, w szczególności przy podejrzeniu zakażenia gronkowcowego i streptokokowego. Aktualne polskie i europejskie rekomendacje (m.in. Guidelines for the management of acute bacterial conjunctivitis – PTOK 2023, ECDC 2024
Dostępność i dostawa
| Opakowanie | Zawartość | Cena orientacyjna (PLN) | Dostępność (apteki stacjonarne/internetowe) | Średni czas dostawy |
|---|---|---|---|---|
| Krople do oczu | 10 ml (1%) | ok. 9–16 zł | szeroko dostępne |
|
| Maść do oczu | 5 g (1%) | ok. 12–18 zł | średnia dostępność |
|
| Kapsułki | 12 szt. po 250 mg | od 23 zł (na zamówienie) | dostępne wyłącznie na zamówienie | do 5 dni |
FAQ – najczęstsze pytania pacjentów
- Czy można prowadzić pojazdy po zastosowaniu chloramfenikolu?
Po podaniu kropli lub maści do oczu może przez kilkanaście minut występować zamazane widzenie. Zaleca się odczekanie 15–30 minut przed prowadzeniem pojazdów. Przy stosowaniu doustnym wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów jest minimalny. - Czy mogę stosować lek u dziecka?
Tak, ale wyłącznie po konsultacji z lekarzem. U dzieci należy stosować najmniejsze skuteczne dawki i krótkotrwale. Niezbędny jest nadzór medyczny, szczególnie u niemowląt! - Co zrobić, jeśli zapomnę podać dawkę?
Podaj lek jak najszybciej, ale jeśli zbliża się pora kolejnej dawki – pomiń zapomnianą i wróć do zwykłego schematu. Nie podwajaj dawki. - Czy mogę zakraplać oczy soczewkami kontaktowymi?
Zaleca się usunięcie soczewek kontaktowych przed podaniem leku i odczekanie min. 15 minut przed ponownym ich założeniem. - Czy preparat wywołuje alergię?
Możliwe są reakcje alergiczne – w przypadku pojawienia się wysypki, świądu, obrzęku powiek, natychmiast przerwij leczenie i skontaktuj się z lekarzem.
Opracowanie na podstawie ChPL przygotowanych przez URPL, rekomendacji Zespołu ds. Antybiotykoterapii PTOk 2023, NFZ 2024 i aktualnej literatury polskiej. Przed zastosowaniem skonsultuj się z lekarzem, farmaceutą lub zobacz informacje na ulotce leku.
