Clomiphene – kompleksowy przewodnik po leku wspomagającym płodność
Dla Specjalisty:
Farmakokinetyka
| Parametr | Opis |
| Wchłanianie | Szybkie po doustnym podaniu, biodostępność ok. 90-97% |
| Metabolizm | Wątroba (CYP2D6, glukuronidacja) |
| Wydalanie | Przez jelita i nerki (głównie z kałem) |
| Czas działania | Długi, okres półtrwania do 5–7 dni, działanie utrzymuje się przez kilka tygodni |
Zastosowanie w codziennym życiu i dobre praktyki
- Typowe zastosowanie: leczenie niepłodności spowodowanej brakiem owulacji, najczęściej w zespole policystycznych jajników (PCOS)
- Kto może korzystać: kobiety w wieku rozrodczym, zwykle po wykluczeniu przyczyn anatomicznych i hormonalnych niepłodności
- Jak stosować: Leczenie należy prowadzić pod ścisłym nadzorem lekarza ginekologa lub endokrynologa
- Typowy schemat dawkowania: 1 tabletka (50 mg) dziennie przez 5 dni, rozpoczynając od 2. do 5. dnia cyklu miesiączkowego
- Możliwość powtórzenia kuracji po 30-dniowej przerwie, nie zaleca się więcej niż 6 cykli stosowania w życiu
- Tabletki należy połykać w całości, popijając wodą
Dawkowanie rano vs wieczorem
- Nie wykazano istotnych różnic terapeutycznych między przyjmowaniem rano a wieczorem.
- Dla zachowania regularności warto wybrać tę samą porę każdego dnia (np. po śniadaniu lub tuż przed snem).
- Wieczorne przyjmowanie może zmniejszać odczucie ewentualnych dolegliwości żołądkowych.
- Zawsze stosować się do zaleceń lekarza prowadzącego.
Przyjmowanie z jedzeniem czy na czczo
- Clomiphene można przyjmować zarówno na czczo, jak i z posiłkiem.
- Przyjmowanie po posiłku może zredukować dyskomfort żołądkowy (zgaga, nudności), szczególnie przy typowych polskich, obfitych śniadaniach lub kolacjach.
- Unikać dużych ilości tłuszczu nasyconego w posiłku, na który przyjmowany jest lek — nadmierne ilości mogą wpływać na metabolizm leku.
Ostrzeżenia dotyczące interakcji
| Interakcja | Zalecenie |
| Pokarm | Lek można przyjmować z pokarmem; unikać nadmiernie tłustych potraw |
| Alkohol | Zalecana ostrożność, może nasilac działania niepożądane leku (np. zaburzenia nastroju, bóle głowy, uczucie zmęczenia) |
| Leki antyestrogenowe/estrogeny | Możliwa antagonizacja działania – konsultować z lekarzem przed jednoczesnym stosowaniem |
| Leki przeciwpadaczkowe, barbiturany | Możliwość nasilenia działania klomifenu – zgłosić lekarzowi podczas ustalania terapii |
| Preparaty ziołowe (np. dziurawiec) | Mogą wpływać na metabolizm leku – należy zachować ostrożność |
Wskazania
| Wskazanie | Oficjalne (URPL/MZ) | Off-label |
| Brak owulacji/nieregularna owulacja (m.in. PCOS) | Tak | – |
| Niepłodność idiopatyczna kobiet | Tak | – |
| Niepłodność męska (oligozoospermia) | – | Tak |
| Skrócenie II fazy cyklu | – | Tak |
| Rzadko: zaburzenia miesiączkowania pochodzenia centralnego | Tak | – |
Dawkowanie wg wskazań klinicznych
| Populacja | Zalecana dawka początkowa | Maksymalna dawka | Uwagi |
| Dorosłe kobiety | 50 mg/dobę przez 5 dni | 150 mg/dobę (w podzielonych dawkach) | Możliwość powtórzenia po 30 dniach; nie dłużej niż 6 cykli |
| Nastolatki (off-label) | Indywidualizacja przez specjalistę | Nie ustalono | Konieczna szczególna ostrożność |
| Seniorzy | Niewskazane | – | Lek nie jest stosowany po menopauzie |
| Mężczyźni (off-label) | 25–50 mg/dobę przez 3–6 miesięcy | 100 mg/dobę | Pod ścisłą kontrolą urologa/androloga |
Profil bezpieczeństwa / skutki uboczne
| Częstość | Możliwe działania niepożądane |
| Często (>1/10) | Uderzenia gorąca, uciążliwe poty, dyskomfort brzucha, bóle głowy, nudności |
| Niezbyt często (1/100–1/10) | Zaburzenia widzenia (zaćmienie, rozmazany obraz), tkliwość piersi, zwiększenie masy ciała, zmiany nastroju |
| Rzadko (<1/1 000) | Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS), torbiele jajników, alergiczne wysypki, żółtaczka, zakrzepica |
| Ostrzeżenia | Nie należy przekraczać czasu stosowania; przy objawach duszności, bólach podbrzusza, nagłym przyroście masy ciała lub pogorszeniu widzenia przerwać leczenie i natychmiast zgłosić się do lekarza. |
Wytyczne dotyczące prawidłowego stosowania
- Zawsze przestrzegaj zaleceń lekarza co do dawki i czasu leczenia.
- Prowadź kalendarz cykli i objawów (to ułatwi pracę lekarzowi oraz monitorowanie skuteczności terapii).
- Nie rozpoczynaj drugiego cyklu leczenia bez konsultacji – ryzyko przedawkowania i powikłań.
- Unikaj nagłej zmiany masy ciała/poważnych diet – mogą zaburzać efektywność leczenia.
- Konsultuj wszystkie przyjmowane leki i suplementy z lekarzem lub farmaceutą.
- Minimalizuj spożycie alkoholu, zwłaszcza w dni przyjmowania leku.
- W razie złego samopoczucia – nie kontynuuj przyjmowania bez konsultacji lekarskiej.
Alternatywne opcje leczenia (leki refundowane przez NFZ)
| Lek | Substancja czynna | Charakterystyka | Refundacja NFZ |
| Letrozol (np. Femara, Letrozol Accord) | Letrozol | Inhibitor aromatazy. Alternatywa w przypadku nieskuteczności klomifenu lub nietolerancji. | Warunkowa — w wybranych wskazaniach, po uzasadnieniu przez specjalistę |
| Gonadotropiny (Menopur, Gonal-F, Puregon) | FSH/LH | Podawane w zastrzykach. Droższe, precyzyjniejsza stymulacja, częsta pod kontrolą USG. | Częściowa — w programach in vitro lub niepłodności, wg rozporządzeń MZ |
| Bromokryptyna, kabergolina | Bromokryptyna/kabergolina | Stosowane przy hiperprolaktynemii – również refundowane w odpowiednich wskazaniach. | Tak |
| Metformina | Metformina | Pomocniczo w PCOS, regulacja gospodarki węglowodanowej. Często łączona z klomifenem. | Tak |
- Wybór terapii zależy od przyczyny niepłodności, wieku pacjentki i wywiadu medycznego.
- Leki refundowane wymagają konsultacji specjalistycznej zgodnie ze wskazaniami NFZ.
Status prawny, rejestracyjny i refundacyjny w Polsce
- Clomiphene posiada pozwolenie na dopuszczenie do obrotu wydane przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych (URPL).
- Lek wydawany tylko na podstawie recepty.
- Nie jest obecnie objęty refundacją NFZ w leczeniu niepłodności, z wyjątkiem przypadków leczenia skojarzonego w niektórych programach lekowych.
- Decyzje refundacyjne i dostępność dofinansowania zależą od aktualnych zarządzeń Ministra Zdrowia oraz wytycznych NFZ.
Najnowsze badania/wskazówki kliniczne (2022–2025)
- W zaleceniach Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP, 2023) klomifen to lek pierwszego wyboru przy indukcji owulacji u kobiet z PCOS, jednak letrozol zyskuje coraz większe znaczenie jako alternatywa ze względu na wyższą skuteczność i bezpieczeństwo (Badania: Legro RS, 2022; Sieczkowski R, "Niepłodność – najnowsze standardy", Medycyna Praktyczna, 2024).
- W badaniu klinicznym „Clomiphene vs. Letrozole in Infertile Women with PCOS” (2022/2023) wykazano wyższą efektywność letrozolu, zwłaszcza u kobiet z otyłością.
- Rekomenduje się nieprzekraczanie sześciu cykli terapii klomifenem oraz stosowanie monitoringu USG w każdym cyklu leczenia.
- Trwają prace nad rozszerzeniem zastosowań off-label (męska niepłodność, wtórny hipogonadyzm), jednak nadal jest to poza oficjalnymi zaleceniami PTGiP oraz ESHRE.
- Literatura: Zalecenia PTGiP 2023, Medycyna Praktyczna 2024, Legro RS et al., N Engl J Med 2022.
Dostępność i dostawa
| Opakowanie | Liczba tabletek | Orientacyjna cena | Dostępność | Przykładowy czas dostawy (dni robocze) |
| Clostilbegyt 50 mg | 10 | ok. 55–70 zł | dostępny w większości aptek stacjonarnych i internetowych | Warszawa: 0–1, Kraków: 1–2, Wrocław: 1–2, Poznań: 1–2, Gdańsk: 1–2 |
| Serophene 50 mg | 30 | ok. 140–180 zł | głównie apteki internetowe, import docelowy | Warszawa: 2–4, inne miasta: 3–6 |
| Ovosiston 50 mg | 20 | ok. 80–120 zł | ograniczona dostępność, wybrane apteki | Warszawa: 1–3, inne miasta: 2–5 |
- Uwaga: dostępność może podlegać wahaniom – zalecane wcześniejsze zamówienie w aptece lub rezerwacja online.
FAQ – najczęstsze pytania pacjentów
- Czy klomifen pomaga zajść w ciążę od razu?
Skuteczność leku zależy od indywidualnej sytuacji zdrowotnej. Wielu pacjentkom udaje się zajść w ciążę już w pierwszych 3 cyklach leczenia, choć czasem potrzeba więcej prób i uzupełnienia terapii innymi lekami. - Czy klomifen można stosować w czasie karmienia piersią?
Lek nie jest rekomendowany podczas laktacji – czytaj ostrzeżenia w ulotce i zawsze konsultuj z lekarzem. - Czy można prowadzić samochód po przyjęciu klomifenu?
U niektórych osób mogą wystąpić zaburzenia widzenia lub zawroty głowy – należy zachować ostrożność, szczególnie na początku terapii. - Czy klomifen jest refundowany przez NFZ?
Nie, w monoterapii nie jest objęty refundacją NFZ. Częściową refundację można uzyskać wyłącznie w określonych programach lekowych lub leczeniu łączonym. - Jak długo można bezpiecznie stosować klomifen?
Zalecenia mówią o maksymalnie 6 cyklach leczenia w życiu. Stosowanie dłuższe nie zwiększa skuteczności, a podnosi ryzyko działań niepożądanych.
